Jak wybrać odpowiedni probiotyk

Stosowanie preparatów probiotycznych ma na celu poprawę jakości jelitowej flory bakteryjnej, zmniejszając obecną w niej ilość szkodliwych dla naszego zdrowia mikroorganizmów, a jednocześnie zwiększając liczebność bakterii pożytecznych.

Słowo probiotyk pochodzi z języka greckiego „pro bios”, co dokładnie oznacza „dla życia”. Probiotyki to preparaty zawierające specyficzne szczepy żywych mikroorganizmów, które wywierają dobroczynne działanie na ludzki organizm. Stosowanie preparatów probiotycznych ma na celu poprawę jakości jelitowej flory bakteryjnej, zmniejszając obecną w niej ilość szkodliwych dla naszego zdrowia mikroorganizmów, a jednocześnie zwiększając liczebność bakterii pożytecznych. Nie wszystkie mikroorganizmy probiotyczne to bakterie mlekowe, choć te ostatnie są najbardziej popularne.

Historia probiotyków

Korzenie historii probiotyków sięgają prawdopodobnie czasów biblijnych. Prozdrowotne właściwości fermentowanych produktów mlecznych znane były dobrze starożytnym Egipcjanom, Grekom i Rzymianom. W 1857 r. Pasteur udowodnił, iż fermentacja mleka zależy od mikroorganizmów określanych przez niego jako „ferment” lub „levure lactique”. Naukowcowi nie udało się jednak wyizolować czystej kultury bakterii mlekowych. Uczynił to dwie dakdy później Lister, izolując „Bacterium lactis”, a w 1884 r. Hueppe wyodrębnił „Bacillus acidi lactici”. Bardziej dogłębne badania nad bakteriami fermentacji mlekowej przeprowadził na początku XX wieku rosyjski naukowiec Ilia Miecznikow. Zbadał on i starannie udokumentował korzystny udział niektórych gatunków bakterii w hamowaniu rozwoju groźnych chorób u ludzi. Na początku XX wieku przeprowadzono wiele badań nad fermentacją mleka i nad dobroczynnymi bakteriami z nią związanymi. Naukowcom udało się wyizolować różne szczepy mikroorganizmów i dowieść ich korzystnego wpływu na ludzkie zdrowie. Jednym z pierwszych preparatów probiotycznych obecnych na rynku spożywczym było mleko, do którego dodawano drobnoustroje Lactobacillus acidophilus. W 1934 r. Henneberg zaproponował wzbogacenie dobroczynnymi bakteriami mikroflory jogurtowej. Pierwsza przemysłowa produkcja tego typu jogurtów prowadzona była w Europie w latach 20. Ubiegłego wieku przez firmę Danone

Nauka potwierdza właściwości prozdrowotne probiotyków

Choć nauka jasno potwierdza iż zdrowie człowieka zaczyna się w jelitach, to wiedza na temat ludzkiego jelitowego ekosystemu oraz jego roli w utrzymaniu zdrowia jest nadal niepełna. Zespół ludzkich mikroorganizmów jelitowych jest bardzo obszerny i liczy około 100 bilionów bakterii, a w jelicie grubym jest on najbardziej skomplikowany – w jego skład wchodzi nawet kilkaset gatunków rozmaitych mikroorganizmów. Jedno jest pewne w świetle ogromnej ilości badań naukowych przeprowadzonych w tym kierunku: tak zwane probiotyki, korzystnie modyfikując jelitową florę bakteryjną, mogą pozytywnie wpływać na nasze zdrowie. Nie wszystkie bakterie fermentacji mlekowej są probiotykami, bowiem nie wszystkie szczepy wywołują w ludzkim organizmie jednakowy efekt prozdrowotny.

Aby mógł być oficjalnie uznany za probiotyczny, dany szczep bakterii musi wykazywać szereg klinicznie udokumentowanych korzyści prozdrowotnych, potwierdzonych odpowiednimi badaniami. Niektóre badania tego rodzaju mogą trwać bardzo długo, nawet kilka lat. Ewentualnie potwierdzone obserwacjami naukowymi działanie probiotyczne musi być ściśle sprecyzowane, a więc może odnosić się ono tylko do konkretnego szczepu, a nie do gatunku, rodzaju lub do ogółu bakterii mlekowych. Została również ustalona obowiązująca zasada oznakowania szczepów probiotycznych. Nazwa probiotyku powinna zatem zawierać nazwę rodzajową, nazwę gatunkową oraz specjalne oznaczenie literowo-cyfrowe szczepu, dla przykładu Lactobacillus (rodzaj) casei (gatunek) DN 114001 (konkretny szczep). Probiotyki muszą cechować się całym szeregiem naukowo potwierdzonych właściwości. Oto lista wymogów, jakie muszą spełniać szczepy probiotyczne, aby zasłużyć na swoje miano: zachowywanie żywotności i aktywności w przewodzie pokarmowym (zdolność do adhezji do śluzówki jelitowej oraz wysoka oporność na enzymy trawienne, kwas żołądkowy i żółć); muszą mieć ludzkie pochodzenie, oczywiście tylko jeśli probiotyki mają być stosowane u ludzi; nie mogą być patogenne (wywoływać choroby) lub toksynotwórcze (produkować toksyny); muszą się cechować ustaloną nowoczesnymi metodami genetycznymi przynależnością taksonomiczną (rodzaj, gatunek, szczep); muszą wywierać udokumentowany klinicznie korzystny wpływ na zdrowie człowieka; badania muszą potwierdzać ich bezpieczeństwo stosowania; muszą być stabilne i dawać możliwość produkcji biomasy na dużą skalę. Aktualny stan wiedzy potwierdza dużą skuteczność probiotyków w przypadku wielu dolegliwości zdrowotnych. Co zaskakujące, liczne badania naukowe potwierdzają możliwość korzystnego wpływu probiotyków w leczeniu infekcji wirusowych, takich jak HIV. Jak twierdzi Dr. Turner Overton, profesor medycyny Uniwersytety Alabamy, pewien probiotyk, który jest mieszanką czterech szczepów Lactobacilli, trzech szczepów Bifidobacteria i jednego szczepu Streptococcus thermophilus wykazuje duży potencjał pozytywnego wpływu na leczenie osób zainfekowanych wirusem HIV.

Jak wybrać odpowiedni dla siebie probiotyk?

Jak wyjaśniono w poprzedniej części artykułu, nie każdy szczep bakterii fermentacji mleka posiada naukowo potwierdzone właściwości probiotyczne. Podobnie, nie wszystkie apteczne preparaty, suplementy diety oraz produkty spożywcze zawierające tego rodzaju szczepy bakterii są prawdziwymi probiotykami. Kluczowe znaczenie w kwestii doboru najbardziej odpowiedniego dla nas preparatu probiotycznego, ma nie tylko rodzaj i gatunek, ale także szczep bakterii, a te informacje – w przypadku prawdziwych probiotyków - powinny jasno widnieć na etykiecie produktu, np.: Bifidobacterium animals lactis Bi-07 Bifidobacterium infantis 35624 Lactobacillus rhamnosus GG Nie warto kupować preparatów z zawartością nieokreślonych szczepów danego gatunku bakterii, ponieważ mogą się one okazać zupełnie nie skuteczne, a nawet mało bezpieczne w stosowaniu. Niestety takich produktów jest na rynku bardzo dużo i nie posiadają one statusu preparatu leczniczego. Są to na ogół suplementy diety i przereklamowane mleczne produkty spożywcze. Kolejną ważną kwestią jest to, że producenci różnych preparatów tego typu stosują coraz to sprytniejsze chwyty reklamowe aby przyciągnąć uwagę konsumentów. Często reklamują swoje produkty zwracając uwagę na dużą ilość zawartych w nich bakterii. Jednak ponieważ ilość bakterii zawartych w danym preparacie to nie wszystko, a liczy się przede wszystkim ich jakość, warto preferować produkty posiadające status preparatu leczniczego.

Dobry preparat probiotyczny to wysokiej jakości produkt leczniczy, który na ogół nie jest tani. Cena 20-30 kapsułek często przekracza kwotę 40-50zł. Mając na uwadze fakt, iż probiotykoterapia na ogól jest długoterminowa jest to niemało, lecz absolutnie nie warto stosować tanich zamienników, ponieważ mogą ono zawierać nieprzebadane szczepy bakterii, których działanie na ludzki organizm nie zostało do końca (lub w ogóle) udokumentowane. Szczepy bakterii w danym preparacie muszą zachowywać swoją zgodność genetyczną z pierwotnym szczepem katalogowym. Bakterie muszą być wierną kopią szczepu wzorcowego – pochodzić zawsze z tzw. „pierwszego pasażu”. To jest szczególnie ważne, gdyż w przeciwnym przypadku bakterie nie posiadają określonych dla pierwotnego szczepu właściwości.

Niestety wiele preparatów probiotycznych nie spełnia tego wymogu. Najlepszą gwarancją na to, że bakterie dotrą do dwunastnicy, jest kapsułka z żelu polisacharydowego, która zapewnia osłonę przed kwaśnych środowiskiem żołądka. Niestety nie wszyscy producenci stosują takie rozwiązanie. Jako probiotyki stosuje się najczęściej bakterie z różnych szczepów Lactobacillus i Bifidobacterium, niektóre szczepy Escherichia oraz Bacillus, a także drożdże Saccharomyces cerevisiae ssp boulardii. Jeśli zamierzasz stosować probiotyki, musisz przede wszystkim wiedzieć, że probiotykoterapia powinna być celowana. Nie ma sensu łykać probiotyków na ślepo, gdyż każdy szczep probiotyczny cechuje się nieco odmiennymi właściwościami prozdrowotnymi. Na polskim rynku farmaceutycznym dostępnych jest sporo dobrej jakości probiotyków, lecz jeszcze więcej jest produktów, których absolutnie nie warto zażywać. Oto kilka ważnych wskazówek w skrócie: probiotyki działają, ponieważ zostało to potwierdzone dokładnymi badaniami naukowymi, lecz probiotykoterapia powinna być celowana, ponieważ każdy szczep bakterii cechuje się określonymi właściwościami prozdrowotnymi; nie kieruj się promocyjnymi hasłami producentów. Na opakowaniu preparatu powinno się znajdować dokładne oznaczenie rodzaju, gatunku oraz szczepu bakterii. Pozwala to dokładnie określić zakres zastosowania produktu.

Nie warto kupować preparatów dla których oznaczono rodzaj i gatunek bakterii lecz brakuje informacji o szczepie. Takie produkty mogą zawierać nie do końca przebadane szczepy i są na ogół tańsze; nie kupuj preparatów w których znajdują się bakterie nie zachowujące zgodności genetycznej ze szczepem pierwotnym; nie kupuj produktów, dla których nie zastosowano "mikrokapsułkowania” w otoczce z żelu polisacharydowego; nie warto kupować tanich zamienników sprawdzonych, lecz niestety dość drogich, preparatów leczniczych. Pamiętajmy również o tym, że stosowanie probiotyków nie przynosi natychmiastowych efektów. Niektóre z nich wymagają kilkumiesięcznej nieprzerywanej probiotykoterapii, co wiąże się nie tylko z pewnymi kosztami, lecz przede wszystkim z zachowaniem cierpliwości.

Przykładowe szczepy probiotyczne i ich naukowo potwierdzone działanie prozdrowotne

Lactobacillus rhamnosus LLG ATCC 53103 to najlepiej przebadany szczep probiotyczny. Jego działanie prozdrowotne okazuje się skuteczne w przypadku biegunek, atopowego zapalenia skóry, chorób alergicznych, zmniejszonej odporności na infekcje, zaburzeń jelitowych. Szczep ten jest także polecany w trakcie i po antybiotykoterapii gdyż wspomaga odbudowę zniszczonej działaniem leków flory jelitowej. Lactobacillus rhamnosus CGMCC1.3724 ułatwia zrzucenie zbędnych kilogramów ciała, zmniejsza masę tłuszczu i stężenie leptyny we krwi, w niektórych przypadkach poprawia parametry wątrobowe u otyłych dzieci. Osobom z nadwagą poleca się przyjmowanie Lactobacillus plantarum PL60 oraz PL62. Oba te szczepy skutecznie przyczyniają się do spalania tłuszczów i poprawy indeksu BMI. W osiągnięciu wymarzonej sylwetki są również bardzo pomocne szczepy Lactobacillus gasseri BNR17 i SBT2055. Godnym uwagi szczepem probiotycznym jest Streptococcus salivarius K12, którego stosowanie jest zalecane w przypadku częstych infekcji gardła. Co ciekawe, szczep ten został wyizolowany z gardła dziecka, które przez 6 lat nie cierpiało na tego typu infekcje. W zapobieganiu infekcji górnych dróg oddechowych bardzo skuteczny jest również Lactobacillus gasseri KS-13. Lactobacillus reuteri Protectis jest wskazany przy kolkach niemowlęcych, natomiast w przypadku biegunek zalecane jest stosowanie drożdżaka Saccharomyces boulardi CNCM-1-1079, który świetnie sprawuje się także w trakcie antybiotykoterapii. Lactobacillus reuteri 30242 zmniejsza ryzyko zachorowania na choroby układu krwionośnego, obniżając poziom całkowitego cholesterolu we krwi nawet o 38%, w czym stężenie trójglicerydów może zostać obniżone aż o 40%. Dodatkowo szczep ten zapobiega ponownemu wzrostowi stężenia cholesterolu we krwi. Szczep Lactobacillus casei Shirota jest w stanie zmniejszyć kolonizację bakterii Staphylococcus aureus u pacjentów z alergicznym zapaleniem błony śluzowej nosa. Lactobacillus paracasei (Lactobacillus Casei 431) zwiększa ogólną odporność organizmu, wspomagając wzrost produkcji IgA - przeciwciała, które chronią przed infekcjami błon śluzowych ust, dróg oddechowych i układu trawiennego. Ponadto szczep ten zapobiega infekcjom wywołanym przez enteropatogeny, a u dzieci jest skuteczny w zapobieganiu nadmiernego przyrostu masy ciała. Lactobacillus acidophilus LA-5 polecany jest w trakcie i po kuracji antybiotykami. Dodatkowo szczep ten ułatwia zwalczenie szkodliwych bakterii i grzybów (w tym Candida Penicillium, Mucor, Fusarium). Jest on stosowany także w zapobieganiu biegunek u niemowląt i u osób podróżujących.

Bibliografia:

Adriana Nowak, Katarzyna Śliżewska, Zdzisława Libudzisz - Probiotyki – Historia i mechanizmy działania Współczesna dietetyka - Najlepiej przebadany szczep probiotyczny − Lactobacillus rhamnosus GG Hivplusmag - Can Probiotics Actually Slow the Progression of HIV Selfchecked.com - Probiotics for Weight Loss and Metabolism Solgar - Probiotyki Knowledge E - The effect of supplementation probiotic lactobacillus casei strain shirota l against colonization of staphylococcus aureus nasal swab isolates from patients with allergic rhinitis