Apokryfy - Czym są i dlaczego warto je czytać?

Apokryfy, od greckiego słowa "ukryte", odnoszą się do tekstów, które nie zostały włączone do kanonu głównych religii, takich jak chrześcijaństwo czy judaizm. Chociaż te teksty nie znalazły oficjalnego uznania w większości współczesnych głównych nurtów religijnych, oferują one unikalny wgląd w kultury i przekonania dawnych społeczności.

Historia i znaczenie apokryfów Nowego Testamentu

W tradycji Kościoła Katolickiego, termin "apokryfy" odnosi się do tekstów o korzeniach żydowskich (np. Księga Henocha), lub chrześcijańskich, które przypominają biblijne księgi, lecz nie zostały włączone do oficjalnego Kanonu Pisma Świętego. Apokryfy te obejmują szeroką gamę literatury, w tym opowieści, które były popularne w pierwszych wiekach naszej ery wśród różnych grup chrześcijańskich, ale ostatecznie nie zostały włączone do kanonu Nowego Testamentu. Przykłady takich tekstów to Ewangelia Tomasza, Ewangelia Filipa, Ewangelia Marii Magdaleny, Ewangelia Judasza czy Dzieje Pawła i Tekli. W judaizmie apokryfy to księgi takie jak Mądrość Syracha czy Księga Judyty, które znajdują się w Septuagincie, ale nie są uznawane przez rabinacki kanon hebrajski. 

Ewangelia Tomasza

Ewangelia Tomasza to jeden z najbardziej znanych tekstów apokryficznych, który zawiera zestaw 114 wypowiedzi przypisywanych Jezusowi Chrystusowi. Dokument ten, odkryty w 1945 roku w Nag Hammadi w Egipcie, różni się od tradycyjnych Ewangelii Nowego Testamentu, ponieważ nie opisuje życia czy cudów Jezusa, lecz skupia się na jego naukach i przypowieściach. Ewangelia ta zachęca do osobistego odkrywania prawd duchowych poprzez introspekcję i interpretację, co czyni ją fascynującym, choć kontrowersyjnym tekstem w kontekście chrześcijańskiej doktryny.

Ewangelia Filipa

Ewangelia Filipa, jedno z gnostyckich pism znalezionych w Nag Hammadi, oferuje fascynujące spojrzenie na relacje Jezusa z Marią Magdaleną, przedstawiając ją jako bliską uczennicę i duchową towarzyszkę. Ten apokryf nie koncentruje się na opowieściach biblijnych znanych z Nowego Testamentu, lecz skupia się na głębokich, mistycznych wymiarach nauk Chrystusa. Tekst zawiera liczne rozważania na temat natury sakramentów, zwłaszcza eucharystii i małżeństwa, a także przedstawia alternatywną interpretację chrześcijańskiej symboliki i metaforyki. W Ewangelii Filipa znajdziemy również unikalne perspektywy na temat stworzenia, role kobiet w wczesnym chrześcijaństwie i znaczenia miłości, które odbiegają od głównego nurtu doktrynalnego Kościołów.

Ewangelia Marii Magdaleny

Ewangelia Marii Magdaleny jest jednym z apokryfów, który wzbudza szczególne zainteresowanie wśród badaczy i wiernych. Tekst ten, znaleziony pośród innych pism gnostyckich, prezentuje Marię Magdalenę nie tylko jako bliską uczennicę Jezusa, ale również jako postać pełniącą kluczową rolę w przekazywaniu Jego nauk. Ewangelia ta oferuje unikalną perspektywę na relacje i dialogi Marii z innymi apostołami, a także na jej duchową mądrość i wpływ, który wywarła na wczesnych chrześcijan. Dokument podkreśla znaczenie duchowego przywództwa kobiet, co bywa tematem debat w kontekście współczesnych dyskusji o roli kobiet w kościele.

Ewangelia Judasza

Ewangelia Judasza, odnaleziona dopiero na początku XXI wieku, to jedno z najbardziej kontrowersyjnych apokryficznych pism chrześcijańskich. W przeciwieństwie do tradycyjnego obrazu Judasza Iskarioty, przedstawianego jako zdrajca, ten gnostycki tekst rzuca na niego zupełnie inne światło. Ewangelia opisuje Judasza nie jako zdrajcę, lecz jako wybranego przez Jezusa ucznia, który miał kluczową rolę w Jego planie zbawienia. Według tego tekstu, to właśnie Judasz, na osobiste polecenie Chrystusa, miał go wydać, aby umożliwić spełnienie się boskiego zamysłu. Ta reinterpretacja postaci Judasza wywołuje liczne dyskusje na temat wolnej woli, predestynacji i natury zdrady w kontekście chrześcijańskiej teologii.

Lista niektórych apokryfów Nowego Testamentu

Najbardziej kontrowersyjne apokryfy w kontekście Kościoła Katolickiego

W kontekście Kościoła Katolickiego, niektóre apokryfy wyróżniają się jako szczególnie kontrowersyjne ze względu na ich treść i wpływ, jaki mogłyby mieć na dogmaty i doktryny kościelne. Na przykład, "Ewangelia Judasza" przedstawia Judasza Iskariotę nie jako zdrajcę, lecz jako najważniejszego ucznia Jezusa, który działał zgodnie z Jego wskazówkami – koncepcja ta stoi w sprzeczności z tradycyjnym nauczaniem Kościoła. Podobnie, "Ewangelia Marii Magdaleny" podnosi status Marii, przedstawiając ją jako wiodącą uczennicę Jezusa i wywierającą silny wpływ na innych apostołów, co mogło by podważyć roli mężczyzn w wczesnym Kościele. Te i inne podobne teksty, takie jak "Ewangelia Filipa", która eksploruje bardziej mistyczne i esoteryczne aspekty chrześcijaństwa, często są postrzegane jako wyzywające podstawowe założenia i hierarchie kościelne, co czyni je przedmiotem trwających debat i analiz.

Dlaczego Kościół Katolicki odrzuca apokryfy?

Apokryfy zostały odrzucone przez Kościół Katolicki głównie z powodu ich późnego pochodzenia oraz braku zgodności z przyjętymi doktrynami i nauczaniem, które Kościół Katolicki uznał za kanoniczne. Większość apokryfów powstała po ustanowieniu kanonu Nowego Testamentu, często nawet kilka wieków później, co budziło wątpliwości co do ich autentyczności i historycznej wiarygodności. Ponadto, wiele z tych tekstów zawiera elementy gnostyckie lub inne nauki, które były sprzeczne z głównym nurtem chrześcijaństwa, promując odrębne i często kontrowersyjne poglądy na temat natury Chrystusa, zbawienia czy stworzenia. Kościół Katolicki, dążąc do utrzymania jedności doktrynalnej i teologicznej czystości, zdecydował się nie włączać tych pism do kanonu biblijnego.

Czy apokryfy kryją w sobie zakazaną przez Kościoły, tajemną wiedzę?

Apokryfy, często otoczone aurą tajemniczości, są przez niektórych postrzegane jako źródło zakazanej wiedzy, której Kościoły głównego nurtu miałyby obawiać się ujawnić. Te teksty mogą zawierać alternatywne opowieści i interpretacje wydarzeń biblijnych, oferując inne spojrzenie na znane postacie i historie. Na przykład, niektóre gnostyckie apokryfy przedstawiają Jezusa jako nauczyciela mistycznego, którego nauki o zbawieniu są znacznie bardziej skomplikowane i ezoteryczne niż te prezentowane w kanonicznych Ewangeliach. Takie różnice w nauczaniu mogłyby być uznane za herezję lub po prostu niezgodne z ortodoksyjnym chrześcijaństwem, co mogło wpłynąć na decyzję o ich odrzuceniu. Jednakże, mówienie o apokryfach jako o źródle "zakazanej wiedzy" jest uproszczeniem; bardziej adekwatne może być postrzeganie ich jako alternatywnego zbioru pism, które oferują bogactwo perspektyw i pogłębiają zrozumienie duchowego kontekstu tamtych czasów.

Dlaczego warto czytać apokryfy?

Apokryfy warto czytać, a jest ku temu kilka ważnych powodów. 

Głębsze zrozumienie historii religii - Apokryfy dostarczają kontekstu dla oficjalnie uznanych tekstów religijnych, ukazując różnorodność wierzeń i praktyk wczesnych wspólnot. Mogą one rzucić światło na polityczne i duchowe debaty toczące się na przestrzeni wieków.

Wgląd w kulturowe tło - Teksty apokryficzne często zawierają opisy życia, zwyczajów i przekonań, które są cennym źródłem informacji o dawnych cywilizacjach. Czytanie apokryfów pozwala na lepsze zrozumienie kontekstu kulturowego, w jakim rozwijały się główne religie świata.

Inspiracja i osobista refleksja - Niektóre apokryfy oferują głębokie, metaforyczne opowieści, które mogą służyć jako źródło inspiracji duchowej. Ich interpretacje etycznych i moralnych dylematów są czasami intrygująco różne od tych znajdujących się w tradycyjnych pismach, co może prowadzić do nowych wniosków i osobistej refleksji.

Rozwój krytycznego myślenia - Studiowanie tekstów, które zostały odrzucone lub zignorowane przez główne nurty religijne, może rozwijać umiejętność krytycznego myślenia i zrozumienie, jak teksty religijne są używane do budowania władzy i autorytetu.

Podsumowanie

Apokryfy, choć pomijane przez główne nurty religijne, oferują bogaty zbiór opowieści, refleksji i historii, które są nie tylko fascynujące, ale także mogą służyć jako ważne narzędzie dla zrozumienia naszej wspólnej przeszłości kulturowej i duchowej. Czytanie apokryfów to nie tylko badanie "ukrytych" tekstów; to odkrywanie nowych wymiarów rozumienia ludzkiego ducha i jego nieustającej próby pojmowania rzeczywistości.