Przejdź do treści

Młodsi, niż wskazuje PESEL – Te osoby naprawdę starzeją się wolniej

Lelio Michele Lattari
Wiek to tylko liczba — powtarzamy to, by poczuć się lepiej. Ale co, jeśli w niektórych przypadkach to dosłownie prawda? Istnieją ludzie, których organizmy opierają się biologicznemu zegarowi. Choć ich dokumenty mówią jedno, ich komórki — zupełnie co innego.
  • Ludzie cieszą się spacerem na łące

Czy można starzeć się dużo wolniej niż większość ludzi? Bez eliksiru młodości, bez specjalnych diet — po prostu dlatego, że tak zapisano w Twoim DNA? Choć brzmi to jak fantazja, nauka już dziś potwierdza, że na świecie żyją osoby, które mimo upływu lat zachowują młodzieńczą sprawność, wygląd i jasność umysłu. I nie mówimy tu o entuzjastach zdrowego odżywiania czy sportowych fanatykach. Mowa o ludziach, których biologia dosłownie starzeje się wolniej, a wiek w paszporcie ma się nijak do wieku ich komórek. 

W ostatnich latach naukowcy dokonali przełomowych odkryć. U części osób znaleziono unikalne warianty genetyczne, które sprawiają, że ich organizm zachowuje witalność znacznie dłużej niż u przeciętnego człowieka. Ich DNA zawiera „zabezpieczenia” przed chorobami wieku starczego, mechanizmy lepszej regeneracji i spowolnione procesy degeneracyjne. Badania nad tzw. super-agerami, długowiecznymi populacjami i indywidualnymi przypadkami biologicznego „opóźnienia” pokazały, że starzenie się nie musi przebiegać w sposób nieunikniony i liniowy. Niektórzy ludzie są po prostu skonstruowani inaczej — ich ciała i mózgi dłużej pozostają „odporne na czas”.

W tym artykule przyjrzymy się temu niezwykłemu zjawisku: poznamy geny spowalniające starzenie, sprawdzimy, jak naukowcy mierzą wiek biologiczny, czym różnią się super-agerzy od reszty populacji i co medycyna próbuje zrobić, by udostępnić ten dar wszystkim.

Geny, które spowalniają czas

W ciągu ostatnich dwóch dekad badacze zidentyfikowali zestaw genów, które występują znacznie częściej u stulatków i osób w bardzo dobrej kondycji mimo zaawansowanego wieku. Nie są to geny „wiecznego życia”, ale ich obecność może zwiększyć szanse na długowieczność w zdrowiu.

Jednym z najlepiej poznanych jest FOXO3A – gen regulujący stres oksydacyjny, śmierć komórek i naprawę uszkodzeń. Jego specyficzne warianty chronią organizm przed wieloma procesami degradacyjnymi. Podobną rolę pełnią geny TERT i TERC, które kodują telomerazę – enzym naprawiający końcówki chromosomów, tzw. telomery. Gdy telomery się nie skracają, komórki żyją dłużej. Ciekawy jest również wariant APOE2, który chroni mózg przed chorobą Alzheimera i wspiera długotrwałe zdrowie neurologiczne.

Młodsi niż wskazuje PESEL

Profesor Steve Horvath z Uniwersytetu Kalifornijskiego opracował tzw. zegar metylacyjny DNA – narzędzie pozwalające określić „wiek biologiczny” człowieka na podstawie stanu jego komórek. Dzięki tej metodzie udało się udowodnić, że niektórzy ludzie biologicznie są młodsi nawet o 10–15 lat, niż wynikałoby to z ich dowodu osobistego.

Populacje znane z długowieczności – jak mieszkańcy Okinawy w Japonii, Neapolu i Sardynii we Włoszech czy Nowej Anglii w USA – wykazują wyraźnie wyższą częstość takich przypadków. Nie chodzi tylko o styl życia, ale o konkretne predyspozycje genetyczne, które pozwalają organizmowi regenerować się szybciej i skuteczniej.

Super-agers – mózgi, które nie chcą się starzeć

Zespół badaczy z Northwestern University w USA od lat prowadzi badania nad osobami w podeszłym wieku, które mimo 80 czy 90 lat zachowują sprawność intelektualną charakterystyczną dla 50-latków. Te wyjątkowe jednostki nazwano „super-agersami”.

Ich mózgi poddane rezonansowi magnetycznemu często wykazują grubsze warstwy kory przedczołowej – obszaru odpowiadającego za pamięć, uwagę i planowanie. W ich przypadku proces neurodegeneracji, który zwykle przychodzi z wiekiem, wydaje się zatrzymany lub znacznie spowolniony. Co ciekawe, wielu z nich nie stosuje specjalnych diet, nie uprawia sportu codziennie – po prostu „tak mają”.

Co spowalnia starzenie?

Za wolniejsze tempo starzenia odpowiada szereg mechanizmów biologicznych. U niektórych osób naturalnie występuje lepsza zdolność do naprawy DNA, niższy poziom przewlekłego stanu zapalnego, zmodyfikowany metabolizm insulinowy oraz intensywniejsza autofagia – proces polegający na „czyszczeniu” komórek z uszkodzonych struktur. To właśnie te wewnętrzne mechanizmy sprawiają, że ciało zachowuje elastyczność, mózg – ostrość, a serce – wytrzymałość na dekady dłużej niż przeciętnie.

Miejsca, gdzie czas płynie wolniej – geografia genów długowieczności

Choć geny związane ze spowolnionym starzeniem mogą pojawić się u osób z całego świata, badania wskazują na kilka wyraźnych ognisk, gdzie ich występowanie jest szczególnie częste. To właśnie tam naukowcy od lat szukają odpowiedzi na pytanie, dlaczego niektórzy ludzie starzeją się znacznie wolniej — i co z tego możemy wyciągnąć dla przyszłości medycyny.

Okinawa (Japonia)

Niegdyś region o najwyższej liczbie stulatków na świecie. U mieszkańców wykryto zwiększoną częstość korzystnych wariantów genu FOXO3A, który reguluje stres oksydacyjny i naprawę komórkową. To jeden z najlepiej zbadanych przykładów naturalnej długowieczności.

Sardynia – region Ogliastra

W tym górzystym regionie żyją całe klany długowiecznych mężczyzn. Wykryto tu mutacje chroniące układ krążenia oraz rzadsze warianty genów odpowiedzialnych za kontrolę stanów zapalnych i procesów metabolicznych.

Ikaria (Grecja)

Choć znana głównie z długiego życia mieszkańców, Ikaria jest również interesująca genetycznie. Badania pokazują obecność korzystnych wariantów w genach związanych z autofagią i regulacją ciśnienia krwi. Wielu mieszkańców w podeszłym wieku nie wykazuje oznak demencji.

Loma Linda (Kalifornia, USA)

Choć styl życia Adwentystów Dnia Siódmego ma tutaj wpływ, niektóre badania sugerują, że nie brakuje tu również genetycznych „pomocników”. U członków rodzin stulatków wykryto m.in. mutacje chroniące przed chorobami serca.

Półwysep Nicoya (Kostaryka)

Mieszkańcy tego regionu mają niskie wskaźniki chorób cywilizacyjnych i wyjątkowo długi czas życia. Badania wskazują na rzadko występujące warianty genów wpływających na regulację stanu zapalnego i metabolizm insuliny.

Neapol i południowe Włochy

Choć rzadziej wspominany w mediach, region Neapolu również wykazuje genetyczne osobliwości. Naukowcy z Uniwersytetu Neapolitańskiego opisali przypadki rodzin, w których pojawiały się mutacje w FOXO3A i APOE2, a także inne rzadkie zmiany wspierające zdrowie mózgu i układu odpornościowego. Co ciekawe, efekty te występowały mimo typowo miejskiego, mniej zdrowego stylu życia.

Kaukaz – Abchazja i Gruzja

Region ten od dekad przyciąga uwagę badaczy. Choć dane są mniej spójne, wiele rodzin wykazuje oznaki dziedzicznej długowieczności. Wspomina się o mutacjach mitochondrialnych i genach związanych z odpornością.

Nadzieja dla wszystkich?

Mutacje sprzyjające długowieczności to przywilej nielicznych. Jednak naukowcy pracują nad rozwiązaniami, które mogłyby przynieść korzyści każdemu. Testowane są tzw. senolityki – leki usuwające stare, niesprawne komórki, oraz mimetyki głodówki, które spowalniają metabolizm komórek bez konieczności faktycznego głodzenia się. Trwa również wyścig o stworzenie bezpiecznych aktywatorów telomerazy.

Choć nie mamy jeszcze eliksiru młodości, coraz lepiej rozumiemy, jak zatrzymać zegar biologiczny. A ci, którzy urodzili się z darem spowolnionego starzenia, pokazują, że przyszłość może wyglądać inaczej, niż dotąd sądziliśmy.

Źródła

  • Horvath, S. (2013). DNA methylation age. Genome Biology.
  • Suh, Y. et al. (2008). IGF-1 receptor mutations in centenarians. PNAS.
  • Sebastiani, P. et al. (2015). Genetics of longevity. J Gerontol A Biol Sci.
  • Barzilai, N. (2020). Age Later. St. Martin's Press.
  • Willcox, B. J. et al. (2006). FOXO3A genotype is strongly associated with human longevity. PNAS.
  • Deelen, J. et al. (2019). A meta-analysis of genome-wide association studies of longevity. Nature Communications.

Dodaj komentarz

Udziel odpowiedzi na proste pytanie
Ten mechanizm ma sprawdzić, czy przypadkiem nie jesteś botem