10 najbardziej trujących roślin w Polsce – lepiej omijać je szerokim łukiem

Choć na co dzień mijamy je bez zastanowienia, trujące rośliny towarzyszą nam znacznie częściej, niż mogłoby się wydawać. Wystarczy spacer po parku, przechadzka po lesie czy pielęgnacja ogrodu, by znaleźć się o krok od kontaktu z toksynami zdolnymi wywołać poważne problemy zdrowotne. Dla jednych to fascynujący przykład sprytu natury, dla innych – ostrzeżenie, że uroda może być maską dla śmiertelnego zagrożenia. Dawniej rośliny te bywały narzędziem w rękach trucicieli, elementem wojny czy narzędziem wymierzania sprawiedliwości. Dziś ich niebezpieczeństwo kryje się raczej w niewiedzy – bo wystarczy chwila nieuwagi, by niewinna zabawa dziecka, zerwany do wazonu bukiet czy eksperyment kulinarny zakończyły się wizytą na oddziale toksykologii. Warto więc poznać ich wygląd, działanie i historię, by zachować ostrożność tam, gdzie pozornie nic nam nie grozi.

Pokrzyk wilcza jagoda (Atropa belladonna)

W cienistych skrajach lasów i na słonecznych polanach można spotkać roślinę, której owoce wyglądają jak małe, lśniące śliwki. Pokrzyk wilcza jagoda kusi ciemnofioletowymi jagodami, lecz już niewielka ich ilość może wywołać poważne objawy zatrucia, szczególnie u dzieci. Winne temu są alkaloidy tropanowe – atropina, skopolamina i hioscyjamina – które blokują receptory muskarynowe acetylocholiny w układzie nerwowym¹. Skutkiem jest rozszerzenie źrenic, przyspieszenie akcji serca, zahamowanie pracy mięśni gładkich i silna suchość w ustach. Objawy mogą obejmować dezorientację, omamy, drgawki, a w ciężkich przypadkach prowadzić do śpiączki i zatrzymania krążenia².

Tojad mocny (Aconitum napellus)

Na wilgotnych łąkach, w górskich dolinach i przy brzegach strumieni wyrastają rośliny o pięknych, fioletowych kwiatach przypominających kaptur mnicha. Tojad mocny, dawniej zwany „mordownikiem”, był wykorzystywany do zatruwania grotów strzał. Jego główną trucizną jest akonityna – alkaloid diterpenowy, który wiąże się z kanałami sodowymi w komórkach nerwowych i mięśniowych, utrzymując je w stanie ciągłego pobudzenia³. Początkowe objawy – mrowienie skóry, drętwienie ust – mogą pojawić się już po samym dotknięciu rośliny. Później dochodzą wymioty, arytmia i paraliż mięśni oddechowych⁴. Toksyczność tojadu jest wyjątkowo wysoka, a jego toksyny mogą przenikać przez nienaruszoną skórę.

Cis pospolity (Taxus baccata)

Spotykany w parkach, na cmentarzach i w starych ogrodach, cis pospolity to drzewo o wielowiekowej tradycji i niezwykłej odporności. Jego czerwone osnówki wyglądają jak soczyste owoce, ale w środku kryje się pestka bogata w taksyny – alkaloidy o silnym działaniu kardiotoksycznym⁵. Zatrucie cisa może wywołać zawroty głowy, wymioty, spadek ciśnienia i groźne arytmie⁶. Wszystkie części rośliny, z wyjątkiem samej osnówki, są trujące. Toksyczność zależy od ilości spożytego materiału roślinnego i masy ciała, a ciężkie zatrucia u ludzi były wielokrotnie opisywane w literaturze medycznej.

Szczwół plamisty (Conium maculatum)

Niepozorna roślina o baldachowatych, białych kwiatach kryje w sobie koniinę – silny alkaloid, który blokuje przekaźnictwo nerwowo-mięśniowe⁹. Objawy zatrucia rozwijają się stopniowo: od pieczenia w ustach i drętwienia kończyn po postępujący paraliż mięśni, kończący się zatrzymaniem oddechu. W literaturze znana jest jako roślina, którą w starożytnej Grecji wykonywano wyroki śmierci – to nią otruto Sokratesa.

Bieluń dziędzierzawa (Datura stramonium)

Roślina o dużych, białych lub fioletowych kwiatach w kształcie trąbki i kolczastych owocach jest częstym widokiem na nieużytkach i polach uprawnych. Zawiera te same alkaloidy tropanowe co pokrzyk – atropinę, skopolaminę i hioscyjamina – jednak w bardzo wysokich stężeniach w nasionach¹⁰. Objawy zatrucia obejmują rozszerzenie źrenic, suchość w ustach, omamy, pobudzenie i utratę orientacji, a w ciężkich przypadkach – drgawki i śpiączkę.

Naparstnica purpurowa (Digitalis purpurea)

Uprawiana dla ozdobnych, dzwonkowatych kwiatów, naparstnica jest źródłem glikozydów nasercowych, takich jak digitoksyna¹¹. Związki te wpływają na siłę skurczu serca i jego rytm, a w nadmiarze powodują groźne arytmie. Charakterystycznym objawem zatrucia jest tzw. żółte halo wokół widzianych obiektów. Choć digoksyna jest obecna głównie w Digitalis lanata, działanie toksyczne obu gatunków jest podobne.

Ligustr pospolity (Ligustrum vulgare)

Popularny w żywopłotach, ligustr pospolity wytwarza czarne, błyszczące owoce, które zawierają glikozydy irydoidowe i saponiny¹². Spożycie większej ilości owoców może prowadzić do nudności, wymiotów i biegunki, a u wrażliwych osób także do zaburzeń pracy serca. Ciężkie zatrucia u ludzi są rzadkie, ale u dzieci kilka owoców może wywołać niepokojące objawy.

Barszcz Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi)

Ta okazała roślina o baldachach białych kwiatów była sprowadzona do Polski w XX wieku jako roślina paszowa, ale szybko stała się niebezpiecznym gatunkiem inwazyjnym. Jej sok zawiera furanokumaryny, które w kontakcie ze skórą i przy ekspozycji na promieniowanie UV powodują poważne reakcje fototoksyczne¹³ – od zaczerwienienia i pęcherzy po oparzenia II i III stopnia. Objawy mogą się nasilać nawet po kilku dniach od kontaktu.

Zimowit jesienny (Colchicum autumnale)

Pojawia się na łąkach późnym latem i jesienią, gdy większość roślin kończy kwitnienie. Jego fioletowe kwiaty przypominają krokusy, ale cała roślina, zwłaszcza cebule i nasiona, zawiera kolchicynę – alkaloid hamujący podziały komórkowe¹⁴. Objawy zatrucia obejmują silne bóle brzucha, wymioty, krwotoczną biegunkę i niewydolność wielonarządową. Toksyczność zimowitu jest porównywana do arszeniku, a ciężkie zatrucia często kończą się zgonem.

Konwalia majowa (Convallaria majalis)

Kwiat o charakterystycznym zapachu i urokliwych, białych dzwoneczkach kojarzy się z wiosną i uroczystościami religijnymi. Jednak cała roślina, od korzeni po czerwone owoce, zawiera glikozydy nasercowe – konwalatoksynę i konwalatoksol – które wpływają na pracę serca⁷. W niewielkich dawkach mogą powodować mdłości i zawroty głowy, w większych – poważne zaburzenia rytmu, a nawet zatrzymanie akcji serca. Niepozorne owoce bywają szczególnie niebezpieczne dla dzieci⁸.

Bibliografia

1. Barceloux DG. Medical Toxicology of Natural Substances, Wiley, 2008.
2. Krenzelok EP. Atropa belladonna – belladonna alkaloids, Clinical Toxicology, 2015.
3. Chan TYK. Aconitine poisoning, Clinical Toxicology, 2009.
4. Singh S, et al. Aconitum toxicity and management, Indian J Med Res, 2017.
5. Wilson CR, Sauer J. Taxines: cardiotoxic alkaloids from yew plants (Taxus spp.), Toxicon, 2001.
6. Holstege CP, et al. Yew poisoning, Annals of Emergency Medicine, 1994.
7. Morimoto T, et al. Convallaria majalis intoxication, Acute Medicine & Surgery, 2021.
8. Dasgupta A. Interference of herbal cardiac glycosides with serum digoxin measurement, Am J Clin Pathol, 2018.
9. Vetter J. Poison hemlock (Conium maculatum L.), Food Chem Toxicol, 2004.
10. Patel T, et al. Anticholinergic delirium from Datura stramonium, BMJ Case Reports, 2012.
11. Hauptman PJ, Kelly RA. Digitalis, Circulation, 1999.
12. North Carolina State University, Ligustrum vulgare – Plant Toolbox, 2022.
13. Cwikła A, et al. Health threats from Heracleum sosnowskyi, Environ Socio-econ Stud, 2018.
14. Ernst E. Colchicum autumnale poisoning, J Clin Pharm Ther, 2000.