Dlaczego Wigilia stała się jednym z najbardziej destrukcyjnych dni w roku

Zanim zacznie się wieczór, zaczyna się rozpad

Wigilia rzadko zaczyna się wieczorem. Zaczyna się znacznie wcześniej — w pośpiechu, który narasta z dnia na dzień, w zmęczeniu, które nie ma już gdzie się rozładować. Zaczyna się wtedy, gdy ktoś po raz trzeci wraca do sklepu, bo „czegoś zabrakło”, choć lodówka jest pełna. Gdy w samochodzie stoi się w korku dłużej niż zwykle, a irytacja narasta nieproporcjonalnie do sytuacji. Gdy drobne rzeczy — rozsypany mak, przypalona potrawa, nieodebrany telefon — wywołują reakcje, które normalnie by się nie pojawiły.

To nie są wyjątki. To jest stan zbiorowy. Wigilia w swojej obecnej formie zaczyna się od przeciążenia układu nerwowego jeszcze zanim padnie pierwsze „Wesołych Świąt”.

Ta data nie miała prawa znaczyć tego, co dziś znaczy

Dwudziesty czwarty grudnia nie był nigdy projektowany jako dzień rodzinnej harmonii. Jego znaczenie nie wyrasta ani z Biblii, ani z pierwotnej praktyki chrześcijańskiej. Przez pierwsze wieki narodziny Jezusa nie były w ogóle obchodzone. Data została nadana później, w momencie, gdy chrześcijaństwo przejmowało kalendarz i symbolikę świata antycznego.

Przesilenie zimowe było czasem trudnym. To był moment, w którym ludzie realnie bali się o przetrwanie. Jedzenie było reglamentowane, światła było mało, przyszłość niepewna. Obchody miały charakter czuwania, a nie świętowania w dzisiejszym sensie. To był czas skupienia, ograniczenia bodźców, symbolicznego „przejścia przez noc”. Dzisiejsza Wigilia, pełna hałasu, obowiązków i emocjonalnych oczekiwań, jest całkowitym zaprzeczeniem tego pierwotnego sensu.

Kiedy święto staje się testem do zdania

Współczesna Wigilia działa jak egzamin, do którego wszyscy podchodzą bez jasnych kryteriów zaliczenia. Ma być miło, ale nie wiadomo dokładnie jak. Ma być rodzinnie, choć relacje bywają napięte. Ma być duchowo, choć większość energii pochłaniają przygotowania. Każdy drobiazg urasta do rangi symbolu: ton głosu, brak jednego dania, nietrafiony prezent.

Typowa scena: ktoś próbuje „ratować atmosferę” na siłę, zagłuszając ciszę żartami albo nadmiernym entuzjazmem. Ktoś inny milknie, bo wie, że każde słowo może uruchomić konflikt sprzed lat. Ktoś pije więcej niż zwykle, bo alkohol staje się najszybszym regulatorem emocji. Z zewnątrz wszystko wygląda poprawnie. W środku narasta napięcie, które nie ma ujścia.

Gdzie kończy się mit, a zaczyna rzeczywistość

Wbrew popularnym przekonaniom, same statystyki samobójstw nie pokazują gwałtownego wzrostu dokładnie w Wigilię. To ważne, bo obala uproszczoną narrację. Jednocześnie dane z systemów ochrony zdrowia i telefonów wsparcia pokazują coś innego: w grudniu rośnie liczba kryzysów emocjonalnych, zgłoszeń depresyjnych i interwencji psychiatrycznych. Ludzie niekoniecznie odbierają sobie życie w święta, ale czują się wtedy gorzej.

Podobnie jest z wypadkami drogowymi. Okres przedświąteczny to czas wzmożonego ruchu, zmęczenia i pośpiechu. Ktoś jedzie „jeszcze tylko po jedno”, ktoś spieszy się, żeby zdążyć, ktoś prowadzi po całym dniu bieganiny. Wystarczy chwila nieuwagi. Statystyki pokazują wzrost kolizji i wypadków właśnie wtedy, gdy narracja mówi o spokoju i bezpieczeństwie.

W tle rosną też kradzieże i włamania. Grudzień od lat jest miesiącem zwiększonej przestępczości przeciwko mieniu. Wyjazdy, prezenty, gotówka, rozproszenie uwagi — to wszystko tworzy przewidywalne warunki, które nie mają nic wspólnego z „magią świąt”.

Dlaczego Wigilia uderza najmocniej w psychikę

Ten dzień skupia w sobie wszystko, czego na co dzień można unikać. Samotność w Wigilię nie jest zwykłą samotnością — jest porównaniem. Konflikt rodzinny nie jest zwykłym konfliktem — jest porażką ideału. Żałoba nie jest po prostu smutkiem — jest dowodem, że nie da się spełnić społecznego scenariusza.

Szczególnie destrukcyjny jest nakaz radości. Gdy kultura mówi: „to powinien być najpiękniejszy dzień w roku”, każda inna emocja zaczyna wyglądać jak defekt. Ludzie nie tylko cierpią — oni zaczynają myśleć, że nie mają prawa cierpieć. To podwójne obciążenie: ból i poczucie winy z jego powodu.

Co utraciliśmy po drodze

Pierwotne święta zimowe nie obiecywały szczęścia. Obiecywały, że noc minie. Że światło wróci, ale nie od razu. Współczesna Wigilia obiecuje znacznie więcej: pojednanie, miłość, sens, spokój — wszystko naraz i w jeden wieczór. To obietnica niemożliwa do spełnienia.

Nie zostawiliśmy miejsca na ciszę, na zmęczenie, na niedoskonałość. Zamiast rytuału, który porządkuje doświadczenie, stworzyliśmy wydarzenie, które je intensyfikuje.

Zamiast pocieszenia

Wigilia stała się jednym z najbardziej destrukcyjnych dni w roku nie dlatego, że ludzie są słabi, niewdzięczni czy „nieumiejący się cieszyć”. Stała się taka dlatego, że narzuciliśmy jej funkcję, której nie jest w stanie spełnić. Dzień, który miał pomagać przejść przez ciemność, dziś często ją pogłębia.

I dopóki będziemy udawać, że to doświadczenie jest niewłaściwe albo wstydliwe, dopóty co roku będziemy przeżywać ten sam cichy kryzys — przy stole, przy choince, pod hasłem święta.