Nie chodzisz spać przed północą? To znak szczególnej osobowości!

Czy chodzenie spać po północy może być znakiem szczególnego charakteru? Nauka ma na to kilka odpowiedzi. Różnice w preferowanych porach aktywności i snu są częściowo uwarunkowane biologicznie, a częściowo kształtowane przez środowisko i nawyki. To, co dla jednych jest problemem, dla innych bywa atutem – źródłem kreatywności, niezależności i refleksji.

Sowy i skowronki – dwa różne światy

Ludzki organizm działa w rytmie okołodobowym, który wyznaczają procesy biologiczne związane z hormonami (melatonina, kortyzol) i cyklem światło–ciemność. Część ludzi ma naturalną skłonność do wczesnego zasypiania i porannej aktywności – to tzw. skowronki. Inni, znani jako sowy, funkcjonują najlepiej w godzinach wieczornych i nocnych, a poranne wstawanie przychodzi im z trudem.

Badania wskazują, że te różnice nie wynikają wyłącznie z przyzwyczajeń czy środowiska, lecz także z uwarunkowań genetycznych. W literaturze opisano m.in. warianty genu PER3, które mogą odpowiadać za przesunięcie fazy snu i naturalne preferencje nocnego trybu.

Ewolucyjne korzenie nocnych marków

Podział na „sowy” i „skowronki” ma głębokie korzenie w historii ludzkości. Antropolodzy sugerują, że różnice w rytmach dobowych wykształciły się w społecznościach łowiecko–zbierackich. Część ludzi zasypiała wcześnie, inni czuwali do późna, dzięki czemu obóz nigdy nie był całkowicie bezbronny.

Badania prowadzone wśród współczesnego plemienia Hadza w Tanzanii (Yetish i in., 2017) wykazały, że w trakcie 220 godzin obserwacji nie było ani jednej minuty, w której wszyscy spali równocześnie. Zawsze czuwali przynajmniej 1–2 członkowie grupy – co zapewniało ochronę przed drapieżnikami.

W tym kontekście nocne sowy można uznać za spadkobierców dawnych „strażników ognia” i łowców, którzy czuwali, gdy reszta plemienia odpoczywała. Ich naturalna aktywność po zmroku była nie wadą, lecz cenną cechą adaptacyjną.

Co mówią badania o osobowości nocnych marków?

Chronotyp wieczorny to nie tylko kwestia nawyku. Poniższe wyniki badań pokazują, że „nocne marki” różnią się od skowronków pod względem poznawczym, osobowościowym i behawioralnym.

Inteligencja i zdolności poznawcze

Analizy Satoshiego Kanazawy sugerują, że osoby preferujące aktywność nocą częściej osiągają wyższe wyniki w testach zdolności poznawczych i rozumowania indukcyjnego. W populacjach akademickich i młodych dorosłych odnotowywano też lepsze wyniki w zadaniach wymagających elastyczności poznawczej.

Kreatywność i myślenie dywergencyjne

Giampietro i Cavallera (2007) wykazali, że chronotyp wieczorny koreluje z wyższymi wynikami w testach kreatywności dywergencyjnej (umiejętność generowania wielu oryginalnych rozwiązań). Wieczorna pora sprzyja „rozluźnionej uwadze”, co może ułatwiać nieszablonowe skojarzenia.

Skłonność do ryzyka i impulsywność

Z badań Díaz-Moralesa (2007) wynika, że „nocne marki” częściej deklarują gotowość do podejmowania ryzyka i szybsze, bardziej impulsywne decyzje. Ta cecha bywa pomocna w innowacjach i przedsiębiorczości, ale może też zwiększać podatność na zachowania ryzykowne.

Towarzyskość i styl funkcjonowania

W części badań (np. Schmidt & Randler, 2010) wieczorny chronotyp wiąże się z większą towarzyskością i aktywnością społeczną w godzinach, gdy większość ma spadek energii. Inne prace wskazują jednak na bardziej introwertywny, refleksyjny profil nocnych marków — różnice mogą zależeć od kultury i środowiska.

Nastrój i zdrowie psychiczne

Prace Randlera i wsp. (2017) sugerują częstsze obniżenie nastroju i wyższe ryzyko objawów lękowych u nocnych marków. Kluczowym mechanizmem jest tzw. social jet lag — przewlekłe niedopasowanie między biologicznym zegarem a porą pracy/szkoły.

Wnioski praktyczne

Profil nocnych marków łączy częściej kreatywność, elastyczność poznawczą i gotowość do ryzyka, ale wymaga świadomego zarządzania snem, by ograniczyć skutki „jet lagu społecznego”. Tam, gdzie to możliwe, warto dopasować godziny kluczowych zadań do własnego chronotypu.

Żyj zgodnie ze swoim chronotypem

Badania nad snem jasno pokazują: nie istnieje jeden idealny wzorzec snu i czuwania. Każdy człowiek ma własny chronotyp, częściowo zapisany w genach. Próby dopasowania całej populacji do jednego rytmu prowadzą do tzw. „jet lagu społecznego”, czyli permanentnego niedopasowania między biologią a obowiązkami.

W idealnym świecie sowy mogłyby pracować i tworzyć w godzinach popołudniowych i nocnych, a skowronki działałyby od świtu. Dzięki temu każdy wykorzystywałby swoje naturalne predyspozycje. Coraz częściej mówi się o tym, by szkoły i miejsca pracy były bardziej elastyczne, pozwalając ludziom funkcjonować zgodnie z ich wewnętrznym zegarem. W praktyce jednak społeczeństwo nadal faworyzuje rytm poranny. Dlatego warto świadomie organizować dzień tak, by – w miarę możliwości – żyć w zgodzie z własną biologią, zamiast z nią walczyć.

Podsumowanie

Jeśli nie chodzisz spać przed północą, wcale nie musi to oznaczać lenistwa czy braku dyscypliny. Być może Twój organizm i umysł funkcjonują według innego zegara, a Ty sam posiadasz cechy osobowości, które wyróżniają Cię spośród innych. Nocne marki od zawsze fascynowały psychologów i badaczy – i choć ich styl życia bywa wymagający w świecie skowronków, często wnoszą świeże spojrzenie, twórcze idee i wyjątkową wrażliwość.

Źródła

1. Kanazawa, S. (2010). Why night owls are more intelligent. Personality and Individual Differences.
2. Giampietro, M., & Cavallera, G. M. (2007). Morning and evening types and creative thinking. Personality and Individual Differences.
3. Díaz-Morales, J. F. (2007). Morningness–eveningness and risk-taking propensity. Personality and Individual Differences.
4. Knutson, K. L., et al. (2018). Associations between chronotype, morbidity and mortality in the UK Biobank cohort. Chronobiology International.
5. Roenneberg, T., Wirz-Justice, A., & Merrow, M. (2003). Life between clocks: daily temporal patterns of human chronotypes. Journal of Biological Rhythms.