Zapomniane imiona Polaków – Dzierżysław, Cieszygniewa i inne dawne perełki

Czy zastanawiałeś się kiedyś, dlaczego dziś w przedszkolach królują Antki, Lenki i Julki, a imiona takie jak Dzierżysław czy Pelagia wywołują raczej zdziwienie niż skojarzenia z dziećmi? Imiona – choć wydają się tylko brzmieniem – niosą ze sobą czas, miejsce, tradycję. Są jak migawka z przeszłości: potrafią przenieść myślą do lat dwudziestych, do czasów wojny, do szlacheckich dworków lub wiejskich domostw.

Dawne polskie imiona, dziś niemal całkowicie zapomniane, przez wieki były żywą częścią naszej tożsamości. Bogate w znaczenie, wywodzące się z kultury słowiańskiej, greckiej czy chrześcijańskiej, tworzyły przestrzeń, w której człowiek był nie tylko sobą, ale i kimś zakorzenionym – w rodzinie, w wartościach, w historii.

Ten artykuł to próba ocalenia tych imion od zapomnienia. Nie w formie katalogu dziwactw, ale jako opowieść o tym, co kiedyś było powszechne, a dziś niemalże zniknęło. A może wcale nie musi znikać?

Zapomniane imiona męskie

● Dzierżysław

Staropolskie imię złożone z członów dzierżyć (trzymać, posiadać) i sława. Znaczy: „ten, który dzierży sławę”. Występuje w dokumentach średniowiecznych, m.in. u rycerstwa i drobnej szlachty. Odmiana żeńska: Dzierżysława. Obecnie praktycznie nieużywane, ale formalnie dopuszczone przez polskie prawo.

● Miłorad

Imię słowiańskie, złożone z członów miło- (miły, przyjazny) i -rad (radosny, chętny). Znaczy: „ten, który raduje się dobrem” lub „ten, który sprawia radość”. Pojawia się w formie pisemnej w dawnych aktach ruskich i polskich (XIII–XV w.). Dziś występuje bardzo rzadko.

● Przemysł

Dawna forma imienia Przemysław. Występuje m.in. u książąt wielkopolskich (Przemysł I, Przemysł II). Pochodzi od słowa przemysły – „rozsądek, rozwaga”. Dziś forma nieużywana, choć zachowana w historii i nazewnictwie geograficznym (np. Przemysławice).

● Boguchwał

Złożenie słów: Bogu i chwała. Oznacza „ten, który chwali Boga”. Imię często występowało w dokumentach klasztornych i szlacheckich w XV wieku. Obecnie całkowicie zapomniane.

● Ścibor

Imię staropolskie, oznacza „ten, który walczy o cześć” (ścinać + cześć). Występuje w dokumentach XIV–XV wieku, szczególnie w Małopolsce. Nosili je m.in. Ścibor ze Ściborzyc, możnowładca z czasów Władysława Jagiełły.

● Dobiesław

Imię słowiańskie: dobie- (dobiegać, dążyć) + sława. Oznacza „ten, który osiąga sławę”. Notowane w XIV i XV w. u drobnej szlachty mazowieckiej.

● Radomił

Imię o pozytywnym brzmieniu: radość + miłość. Występuje w dawnych zapiskach z regionów południowo-wschodnich. Bardzo rzadkie, dziś praktycznie nieużywane.

● Żegota

Rzadkie imię słowiańskie o niejasnym pochodzeniu – prawdopodobnie związane z ogniem (żarzyć). Nosił je m.in. Żegota Paweł Mycielski, uczestnik powstania listopadowego. W czasie II wojny światowej „Żegota” było kryptonimem Rady Pomocy Żydom.

● Gniewomir

Złożenie słów gniew i mir (pokój). Oznacza „ten, który przynosi pokój poprzez gniew” – postawa wojownika i obrońcy. Występuje w rękopisach z XV wieku.

● Lubomir

Imię pochodzenia południowosłowiańskiego (gł. czeskiego i słowackiego), w Polsce znane głównie w Galicji. Znaczy: „ten, który kocha pokój”. W XX wieku nadawane sporadycznie.

Zapomniane imiona żeńskie

● Pelagia

Greckie imię od pelagos – „morze”. Nosiła je św. Pelagia z Antiochii, czczona w Kościele katolickim i prawosławnym. Popularne w XIX–XX wieku w rodzinach religijnych. Dziś nadawane ekstremalnie rzadko.

● Dobrosława

Imię słowiańskie: dobro + sława. Oznacza „ta, która sławi dobro”. Nosiła je m.in. Dobrosława – córka króla Przemysła I. Zapomniane, ale legalne i dopuszczalne do nadania.

● Świętosława

Słowiańskie imię żeńskie, znane z historii – nosiła je matka Kanuta Wielkiego, króla Anglii i Danii. Oznacza „ta, która sławi świętość”. Imię królewskie, dziś zupełnie nieużywane.

● Bronisława

Żeńska forma imienia Bronisław. Pochodzi od bronić i sława – „ta, która broni sławy”. Znana m.in. jako bł. Bronisława, norbertanka z XIII w. Dziś imię spotykane niemal wyłącznie u seniorek.

● Cieszygniewa

Staropolskie imię złożone z członów cieszyć się i gniew. Prawdopodobne znaczenie: „ta, która radzi sobie z gniewem” lub „radość po gniewie”. Występuje w kronikach z Mazowsza. Obecnie całkowicie zapomniane.

● Miłosława

Imię słowiańskie: miłość + sława. Znaczy: „ta, która sławi miłość”. Występuje w poezji romantycznej XIX wieku. Dziś niespotykane.

● Bogumiła

Żeńska forma imienia Bogumił – znaczy „miła Bogu”. Pochodzenie chrześcijańskie. Wspominana w żywotach świętych. Imię notowane do połowy XX wieku.

● Leokadia

Imię łacińskie, od Leocadia – prawdopodobnie związane z nazwą hiszpańskiej prowincji. Nosiła je św. Leokadia z Toledo, męczennica z III w. W Polsce popularna w XIX wieku. Dziś nieobecna w rejestrach.

● Kunegunda

Imię germańskie (kuni – ród, gund – walka). Nosiła je św. Kinga (Kunegunda), córka króla węgierskiego, żona Bolesława Wstydliwego. Imię królewskie, choć obecnie rzadko używane.

● Teofila

Greckie imię żeńskie od Theophilos – „przyjaciel Boga”. Spotykane w rodzinach szlacheckich w XVIII–XIX wieku. Występuje m.in. w listach i pamiętnikach epoki stanisławowskiej.

● Genowefa

Imię germańskie (geno – ród, wefa – żona). Nosiła je św. Genowefa z Paryża, patronka miasta. W Polsce popularne do połowy XX w., dziś bardzo rzadko spotykane.

● Apolonia

Imię greckie, związane z kultem Apolla. Nosiła je św. Apolonia, patronka dentystów. Dawniej nadawane kobietom urodzonym w lutym (w dzień św. Apolonii – 9.02). Dziś występuje bardzo rzadko.

● Balbina

Imię łacińskie, od Balbus – „jąkała” (początkowo przezwisko). Nosiła je św. Balbina, rzymska męczennica. Imię popularne w Galicji w XIX w.

● Kwiryna

Żeńska forma od Quirinus – imienia rzymskiego bóstwa wojny. W Polsce bardzo rzadkie, ale notowane w dokumentach z terenów wschodnich.

● Rozalia

Imię łacińskie, pochodzące od rosalia – święto róż. Nosiła je św. Rozalia z Palermo, patronka chroniąca przed zarazą. Popularne na południu Polski do lat 60.

● Prakseda

Greckie imię żeńskie, noszone przez św. Praksedę, rzymską męczennicę z I wieku. Obecne w tradycji chrześcijańskiej. Dziś zapomniane.

Dlaczego te imiona zniknęły?

Nie ma jednej przyczyny, dla której te imiona popadły w zapomnienie. Zmieniająca się moda, wpływy kulturowe, rosnące znaczenie międzynarodowej wygody – wszystko to sprawiło, że imiona takie jak Genowefa czy Boguchwał zaczęto postrzegać jako staroświeckie, a nawet śmieszne. Często wystarczyła jedna medialna karykatura czy kabaretowy żart, by całe pokolenie przestało rozważać dane imię jako poważny wybór dla dziecka.

Z czasem zaczęliśmy nadawać imiona „bezpieczne”, dobrze brzmiące również poza Polską, łatwe do zapisania i wymówienia. Tymczasem imiona zakorzenione w rodzimej kulturze i języku – te, które coś znaczyły, które coś niosły – odchodzą po cichu, niezauważone.

Czy warto je przywrócić?

Może właśnie teraz nadszedł moment, by spojrzeć na nie inaczej. Zamiast traktować je jak relikt przeszłości, można uznać je za świadomy wybór – unikalny, piękny i zakorzeniony. W czasach, gdy większość dzieci nosi podobne imiona, Dzierżysław czy Dobrosława mogą stać się wyrazem odwagi, oryginalności i szacunku dla tradycji.

Wiele z tych imion brzmi dziś nietypowo, ale nietypowość nie oznacza brzydoty. Wręcz przeciwnie – to często właśnie to, co niezwykłe, zostaje zapamiętane. A skoro każde imię niesie ze sobą pewną energię, pewne przesłanie – czyż nie warto sięgnąć po te, które mają głębokie korzenie?

Źródła

1. Kazimierz Rymut, Imię twoje – Słownik imion, Kraków: PWN, 1995.
2. Aleksander Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza, 1927.
3. Baza danych imion z rejestru PESEL – dane Ministerstwa Cyfryzacji, 2023.
4. Słownik Staropolskich Nazw Osobowych PAN.
5. Hagiografie świętych Kościoła katolickiego (m.in. „Żywoty Świętych Pańskich”).
6. Encyklopedia PWN online (hasła: imiona, etymologia).
7. Archiwalne metryki i spisy ludności (GENEALODZY.PL).
8. Rejestr imion dopuszczalnych w Polsce – Rada Języka Polskiego.