Wysoki cholesterol - Co mówią normy? Leczenie i dodatkowe informacje o cholesterolu

Będący organicznym związkiem chemicznym, cholesterol zaliczany jest do lipidów, czyli tłuszczów. Tłuszcz ten stanowi niezbędny składnik nie tylko komórek naszego organizmu, ale także kwasów żółciowych i hormonów, które pełnią w nim niezwykle ważne role. Choć cholesterol dostarczamy do organizmu wraz z pożywieniem, to wytwarzamy go również endogennie w efekcie zachodzących w naszym ciele mechanizmów fizjologicznych. Podczas gdy cholesterol powstaje w naturalny sposób w organizmach zwierzęcych, rośliny nie są w stanie go wytwarzać. Co ciekawe i o czym warto wspomnieć, produkowany w wątrobie 7-dehydrocholesterol bierze udział w syntezie skórnej witaminy D, przez co lipid ten ma dla nas bardzo duże znaczenie (źródło 1). Odpowiedni poziom cholesterolu we krwi jest istotną kwestią dla zdrowia naszego układu sercowo-naczyniowego. Ważne jest nie tylko właściwe stężenie cholesterolu LDL, ale również odpowiednia ilość dobrego cholesterolu - czyli jego frakcji HDL. Z tego powodu, badania profilaktyczne powinny obejmować oznaczenia zarówno poziomu frakcji LDL, jak i stężenia frakcji HDL. Możliwa jest wówczas precyzyjna ocena poziomu cholesterolu we krwi pacjenta.

W organizmie człowieka cholesterol odgrywa wiele kluczowych ról. Oznacza to, że jest on nam niezbędny do życia, ale jego ilość powinna być regularnie kontrolowana, przynajmniej raz na 5 lat. W przypadku cukrzycy, nadciśnienia tętniczego, osób palących papierosy czy należących do rodzin obciążonych chorobami układu krążenia, oznaczenie frakcji cholesterolu należy wykonywać przynajmniej raz w roku (źródło 2).

Poziom cholesterolu całkowitego, a także innych jego frakcji, w tym frakcji cholesterolu LDL, powinien mieścić się w normach ustalonych przez Światową Organizację Zdrowia.

Ważna informacja - Zbyt wysokie stężenie cholesterolu całkowitego, trójglicerydów, lub frakcji LDL może z czasem skutkować ciężkimi chorobami, takimi jak miażdżyca, czy też inne poważne schorzenia układu krążeniowego, z czasem doprowadzając np. do choroby wieńcowej czy też zawału serca. Z drugiej zaś strony, prawidłowy cholesterol to znacznie mniejsze ryzyko różnego rodzaju dolegliwości. Z tego powodu, ale nie tylko, o właściwy poziom cholesterolu na pewno warto zadbać!

Ponieważ cholesterol jest tłuszczem, nie rozpuszcza się on we krwi. Przenoszony jest w krwiobiegu przez tak zwane lipoproteiny, będące cząsteczkami składającymi się z tłuszczów i białek. Innymi słowy, cholesterol, jako związek trudno rozpuszczalny w wodzie, nie jest obecny we krwi w postaci wolnej, lecz jako składnik lipoprotein (źródło 3).

Do frakcji cholesterolu - czyli lipoprotein - zalicza się między innymi:

• trójglicerydy;
• cholesterol LDL – tak zwany „zły”;
• cholesterol HDL – tak zwany „dobry”.

Wymienione wyżej frakcje cholesterolu różnią się między sobą strukturą oraz pełnioną w organizmie rolą. Co istotne dla naszego zdrowia, stężenie zarówno trójglicerydów, frakcji HDL i LDL, jak również innych frakcji cholesterolu, powinno mieścić się we wcześniej wspomnianych normach.

Cholesterol LDL i HDL

Frakcja HDL, czyli tak zwany „dobry” cholesterol, zabezpiecza naczynia krwionośne przed rozwojem miażdżycy. Cholesterol LDL produkowany jest wskutek przemian lipoprotein VLDL powstających w wątrobie oraz chylomikronów tworzonych w wyniku wchłaniania tłuszczów pokarmowych (źródło 4). Potocznie nazywany jest złym cholesterolem.

Frakcja LDL odpowiada za transport cholesterolu z wątroby do komórek całego ciała. Ważne - Gdy poziom LDL jest zbyt wysoki, frakcja ta osadza się w tętnicach, tworząc złogi i zmniejszając światło naczyń, co z czasem prowadzi do ciężkich chorób układu krążenia oraz nagłych zdarzeń, takich zawał serca czy udar.

Prawidłowy cholesterol

Ogólne normy bezpiecznego stężenia cholesterolu we krwi zależą głównie od płci, ale także od wieku i stanu zdrowia pacjenta. Jak często należy kontrolować poziom cholesterolu? Otóż, zaleca się badanie poziomu cholesterolu u wszystkich osób dorosłych przynajmniej raz na pięć lat. Oznaczenie poziomu cholesterolu całkowitego, jak również jego poszczególnych frakcji, opiera się na próbce krwi pobranej z żyły pacjenta. Ogólna norma dla zdrowego, dorosłego człowieka dopuszcza stężenie cholesterolu całkowitego do 190-200 mg/dl. W przypadku osób chorujących na cukrzycę, miażdżycę, chorobę wieńcową, czy będących w grupie ryzyka za prawidłowy uznaje się poziom cholesterolu całkowitego do 175 mg/dl (źródło 5).

Przydatna informacja: również bardzo wysokie stężenie hdl (tak zwanego dobrego cholesterolu) może przyczyniać się do rozwoju poważnych problemów ze zdrowiem.

Prawidłowy poziom cholesterolu u zdrowych, dorosłych kobiet:

• cholesterol całkowity: od 125 do 200 mg/dl;
• frakcja LDL: poniżej 100 mg/dl;
• frakcja HDL cholesterolu: powyżej 50 mg/dl;
• cholesterol nie-HDL: poniżej 120 mg/dl;
• trójglicerydy: poniżej 150 mg/dl.

Prawidłowy poziom cholesterolu u zdrowych, dorosłych mężczyzn:

• cholesterol całkowity: od 125 do 200 mg/dl;
• frakcja LDL: poniżej 100 mg/dl;
• frakcja HDL: od 40 mg/dl;
• cholesterol nie-HDL: poniżej 130 mg/dl;
• trójglicerydy: poniżej 150 mg/dl.

Dodatkowe informacje: - Poniżesz umieszczamy prawidłowe poziomy frakcji cholesterolu zgodnie z zaleceniami ETK.

Prewencja pierwotna - dla pacjentów bez objawów klinicznych:

• cholesterol całkowity: < 190 mg/dl;
• cholesterol LDL: < 115 mg/dl;
• trójglicerydy < 150 mg/dl;
• cholesterol HDL: kobiety > 46 mg/dl, mężczyźni > 40 mg/dl.

Prewencja wtórna - dla pacjentów z chorobami układu sercowo naczyniowego i cukrzycą:

• cholesterol całkowity: < 175 mg/dl;
• cholesterol LDL: < 100 mg/dl;
• trójglicerydy < 150 mg/dl;
• cholesterol HDL: kobiety > 46 mg/dl, mężczyźni > 40 mg/dl.

Wysoki poziom cholesterolu

W efekcie niewłaściwych nawyków żywieniowych i sedentarnego trybu życia, zbyt wysoki cholesterol LDL to zmartwienie ponad połowy Polaków. Czy poziom cholesterolu LDL przekraczający prawidłowe wartości rzeczywiście powinien niepokoić?

Choć lekko podwyższony cholesterol niczym nie grozi w przypadku osób zupełnie zdrowych, stężenie cholesterolu całkowitego powyżej 240 mg/dL lub cholesterolu LDL powyżej 160 mg/dL może zagrażać zdrowiu. Zbyt wysoki poziom cholesterolu może przyczyniać się do rozwoju chorób układu krążeniowego i nie tylko. Za niebezpieczne dla zdrowia uznaje się także stężenie trójglicerydów powyżej 200 mg/dL. Zwiększone ryzyko chorób układu krążeniowego może występować również w przypadku zbyt niskiego stężenia frakcji HDL.

Skąd się bierze wysoki cholesterol? Przyczyn wysokiego poziomu cholesterolu we krwi może być wiele. Podwyższone stężenie cholesterolu może - w pewnym stopniu - wynikać z diety bogatej w produkty pochodzenia zwierzęcego. Głównym źródłem cholesterolu dostarczanego do organizmu wraz z pokarmem są produkty pochodzenia zwierzęcego. Przy wysokim cholesterolu należy zrezygnować z produktów bogatych w tłuszcze nasycone i tych, w których składzie znajdują się niszczące zdrowie tłuszcze trans (źródło 6). Dieta bogata w czerwone mięso, wędliny i przetwory mięsne przyczynia się do zbyt wysokiego poziomu cholesterolu LDL i trójglicerydów, a co za tym idzie, rozmaitych chorób układu krążeniowego z miażdżycą (źródło 7), chorobami serca i nadciśnieniem tętniczym na czele. Z drugiej zaś strony, produkty spożywcze obfitujące w jednonienasycone kwasy tłuszczowe obniżają stężenie frakcji LDL.

Sedentarny tryb życia to jedna z przyczyn zbyt wysokiego poziomu cholesterolu. Udowodniono naukowo, iż regularna aktywność fizyczna wspomaga przekształcanie frakcji LDL w żółć. Jeśli zatem poziom całkowitego cholesterolu, lub jego poszczególnych frakcji, jest zbyt wysoki, przyczyny takiego stanu często powinno się szukać w sedentarnym trybie życia.

Ważna informacja - Jeśli pomimo zdrowych nawyków żywieniowych, odpowiedniej dawki codziennego ruchu i ograniczonego spożycia produktów bogatych w cholesterol, poziom niektórych jego frakcji w krwi jest wziąć zbyt wysoki, problemem może być nieprawidłowa praca wątroby lub nieprawidłowe funkcjonowanie układu hormonalnego (np. niedoczynność tarczycy).

Istnieje cały szereg chorób pierwotnych, które mogą objawiać się – między innymi – nieprawidłowym poziomem cholesterolu LDL. A oto niektóre z nich:

• schorzenia wątroby;
• niedoczynność tarczycy (również w efekcie choroby Hashimoto);
• zespół metaboliczny;
• cukrzyca;
• schorzenia nerek, w tym głównie zespół nerczycowy.

Skutki zbyt wysokiego poziomu cholesterolu LDL i związanych z tym stanem zmian naczyniowych - które z czasem się pojawiają - mogą być fatalne. W efekcie osadzania się frakcji LDL wspomnianego lipidu na ściankach naczyń krwionośnych, dochodzi do zmian miażdżycowych, trudności z przepływem krwi oraz do podwyższonego ciśnienia tętniczego. Wskutek wymienionych tutaj zmian, mięsień sercowy jest przewlekle przeciążony, co może prowadzić do zawałów, udarów. Jeśli badanie cholesterolu wykaże pewne nieprawidłowości, takie jak wzrost stężenia frakcji cholesterolu lub zbyt wysokie stężenie całkowitego cholesterolu, wówczas należy wyniki badania skonsultować z lekarzem, który zleci najbardziej odpowiednie działania.

Podsumowując, zbyt wysoki poziom cholesterolu może przyczyniać się do rozwoju licznych schorzeń oraz incydentów krążeniowo-naczyniowych. Do najczęstszych z nich nalicza się:

• miażdżycę;
• choroby serca łącznie z zawałem;
• udar mózgu;
• zaburzenia erekcji i niepłodność;
• zaburzenia widzenia lub całkowita utrata wzroku;
• zaburzenia słuchu;
• choroby neurologiczne;
• choroby nerek;
• niedokrwienie kończyn dolnych.

Mając powyższe informacje na uwadze, staje się jasne, że o prawidłowy poziom cholesterolu należy dbać.

Jak zadbać o prawidłowy poziom cholesterolu?

Wiele osób niestety nie zdaje sobie sprawy z zagrożenia, jakie stanowi dla zdrowia podwyższony poziom cholesterolu we krwi. Jak wspomniano wcześniej, zły lipidogram, to również większe ryzyko chorób serca. Jeśli wyniki badania lipidów wskazują na niekorzystną dla zdrowia sytuację - przykładowo cholesterol całkowity jest podwyższony - obniżenie cholesterolu powinno być dla nas ważnym priorytetem. Warto pod tym względem przestrzegać zalecanych norm cholesterolu.

Jak obniżyć poziom cholesterolu? Otóż, zadbanie o prawidłowe poziomy wszystkich frakcji wspomnianego lipidu wcale nie musi być trudne, choć wymaga to przynajmniej odrobiny dobrej woli i determinacji. Jakie zasady powinno się zastosować w przypadku zbyt wysokiego poziomu cholesterolu? Otóż, należy na wstępie przypomnieć, iż przyczyn wysokiego cholesterolu może być kilka, co wiąże się z konieczności podjęcia różnego rodzaju działań.

Czy ruch wpływa na cholesterol LDL? Czy tryb życia, jaki prowadzimy, ma jakiś związek z cholesterolem LDL? Jak się okazuje, istnieje taka zależność i można z niej czerpać same korzyści! Zbyt wysoki poziom cholesterolu LDL i trójglicerydów to dolegliwość, z którą zmagają się głównie osoby z nadwagą i ludzie prowadzący sedentarny tryb życia. Czy zatem stężenie tak zwanego „złego” cholesterolu we krwi wzrasta gdy ruszamy się zbyt mało? Otóż, odpowiednia dawka ruchu to jedną z najskuteczniejszych metod zapobiegania hipercholesterolemii, a także uzupełniania ewentualnego farmakologicznego leczenia wysokiego cholesterolu, które lekarz wdraża w konkretnych przypadkach.

Ważna informacja - Na skuteczniejszą eliminację cholesterolu z organizmu wpływają: dieta, utrata masy ciała, rregularna aktywność fizyczna i spalanie tkanki tłuszczowej (źródło 8).

Zbyt wysoki cholesterol - Co robić?

Na właściwy poziom cholesterolu wpływa wiele czynników. Czy da się zaniżyć poziom cholesterolu dietą? Ponieważ cholesterol nie tylko jest produkowany w wątrobie, ale występuje również w spożywanych pokarmach, sposób odżywiania się ma pewien wpływ na ilość cholesterolu we krwi, w tym również na stężenie dobrego cholesterolu. W przypadku leczenia zbyt wysokiego stężenia cholesterolu, nasz codzienny jadłospis powinien być dobrze przemyślany.

Badania wykazują, iż w przypadku zbyt wysokiego poziomu cholesterolu, ograniczenie tłuszczów nasyconych (znajdujących się w tłustym mięsie i tłustych produktach mlecznych) i kwasów tłuszczowych trans (częściowo uwodornionych olejów) może obniżyć poziom cholesterolu o 5 do nawet 10 proc. (źródło 9). Co zatem jeść, a czego spożywać mniej, jeśli nasz cholesterol LDL jest zbyt wysoki i chcemy go obniżyć? Otóż, przede wszystkim należy ograniczyć do minimum tłuszcze pochodzenia zwierzęcego. Kolejna ważna kwestia to unikanie smażenia. Zamiast tego, warto nauczyć się gotować na parze. Nie jest to takie straszne, jak by się mogło wydawać, a zapewne taki sposób sporządzania potraw wyjdzie każdemu na zdrowie.

W przypadku zbyt wysokiego poziomu cholesterolu całkowitego, lub niektórych jego frakcji, dieta na obniżenie cholesterolu powinna zawierać przede wszystkim produkty bogate w błonnik pokarmowy i antyoksydanty, czyli pestki, orzechy, otręby, produkty pełnoziarniste, warzywa i owoce. Poniżej znajdziesz kilka prostych zasad, których wprowadzenie w życie może pomóc obniżyć cholesterol (źródło 10).

Ważne zasady żywieniowe, które mogą pomóc unormować cholesterol

• zamiast tłuszczu zwierzęcego (masło, smalec itp.) zacznij stosować oliwę z oliwek, bądź - przykładowo - pastę z awokado. Te produkty to cenne źródła jednonienasyconych kwasów tłuszczowych;
• smażenie i ewentualnie pieczenie w piekarniku zastąp gotowaniem na parze;
• ogranicz do minimum spożywanie tłustych przetworów mlecznych i czerwonego mięsa (m.in. wieprzowiny, wołowiny), a także białego pieczywa (zastąp je pieczywem pełnoziarnistym, ale nie takim z supermarketu, tylko wyrobami piekarnianymi);
• nie rezygnuj z gotowanych jajek, ale unikaj ich smażenia. Zawarty w jajkach aminokwas białkowy hamuje wzrost cholesterolu LDL we krwi, dlatego nie rezygnuj ze spożywania tego produktu, lecz unikaj jego smażonej postaci;
• błonnik pokarmowy obecny w codziennej diecie to podstawa utrzymania prawidłowego poziomu cholesterolu. Spożywaj duże ilości błonnika pokarmowego. Zawierają go przykładowo płatki owsiane, otręby, makaron razowy, brązowy ryż;
• spożywaj morskie ryby i owoce morza bogate w kwasy tłuszczowe omega-3. Zalicza się do tego rodzaju produktów przykładowo makrelę, łososia, tuńczyka, małże, ostrygi, krewetki;
• zrezygnuj ze słodkości - takich jak słodycze i desery. Możesz je zastąpić mieszanką studencką, różnego rodzaju orzechami i tym podobnymi produktami, bogatymi w błonnik pokarmowy;
• zamiast słodzonych napojów (soki i słodzone napoje gazowane) pij wodę mineralną!

Dodatkowa informacja - W dążeniu do osiągnięcia i utrzymania właściwego poziomu cholesterolu we krwi, dieta i ruch to jeszcze nie wszystko. Należy również zrezygnować z używek, takich jak alkohol i papierosy. Regularne sięganie po procentowe trunki negatywnie wpływa na profil lipidowy człowieka (źródło 11). Warto wziąć pod lupę niektóre powszechne zwyczaje związane z konsumpcją alkoholu, w efekcie których dodatkowo podnosi się zły cholesterol. Do tego typu praktyk zalicza się np. łączenie alkoholu go z gazowanymi napojami czy słodkimi sokami.

Co można jeszcze zrobić, aby Jak obniżyć poziom cholesterolu?

Jak wspomniano wcześniej, część cholesterolu jest dostarczana do organizmu wraz z pożywieniem, natomiast pozostała część powstaje w wątrobie. Dlatego, w walce z nadmiarem cholesterolu tak ważne jest zadbanie do dobrą kondycję wątroby (źródło 12).

Leki na obniżenie cholesterolu

Farmakologiczna terapia w przypadku zbyt dużego stężenia cholesterolu polega na przyjmowaniu leków. W leczeniu zbyt wysokiego poziomu lipidów powszechnie stosuje się statyny. Mają one za zadanie ograniczenie endogennej syntezy cholesterolu, czyli hamują produkcję cholesterolu w organizmie.

Ważna informacja - Badania dowodzą, że przyjmowanie statyn niesie za sobą wiele niekorzystnych dla organizmu skutków ubocznych (źródło 13). O możliwych działaniach niepożądanych statyn powinien pacjenta poinformować lekarz, który zaleca farmakoterapię tego rodzaju preparatami.

Zioła na cholesterol

Z doświadczenia zielarskiego wynika, iż również niektóre ziołowe specyfiki mogą pozytywnie wpływać na poziomy cholesterolu we krwi. Zalicza się do nich zieloną herbatę, karczoch, imbir, len zwyczajny i ostropest plamisty (źródło 14).

Niektóre badania dowodzą (źródło 15), że ekstrakt z owocu oliwki europejskiej stanowi silne wsparcie dla zdrowia układu sercowo-naczyniowego. Polifenole zawarte w oliwkach przyczyniają się do ochrony cząstek LDL przed działaniem stresu oksydacyjnego.

Połączenie ekstraktów z kwiatów czapetki pachnącej i kocanki włoskiej działa hepatoprotekcyjne (chroni wątrobę), wzmacniając procesy detoksykacyjne oraz wywołuje działanie przeciwutleniające w komórkach wątroby.

Ekstrakt z kłącza ostryżu długiego pomaga obniżyć cholesterol nie-HDL i Lp(a), wpływając jednocześnie na wzrost stężenia dobroczynnego cholesterolu HDL oraz na poprawę jego funkcjonalności w organizmie.

Ekstrakt z liści karczocha zwyczajnego skutecznie wspomaga walkę z nadmiarem cholesterolu (źródło 16).

Ekstrakt z główki czosnku pospolitego - Badania dowodzą, czosnek posiada właściwości pozwalające obniżyć stężenie cholesterolu (źródło 17).

Cholina - Wspomaga kontrolowanie pracy serca, pomaga regulować gospodarkę lipidową, wspomaga procesy zachodzące w wątrobie (źródło 18).

Ekstrakt z owoców pieprzu czarnego - Reguluje pracę układu trawiennego, poprawia przemianę materii, wspomaga pracę układu odpornościowego. Czarny pieprz i piperyna poprawiają wchłanianie suplementów diety, które mają potencjalne działanie obniżające poziom cholesterolu (źródło 19).

Bibliografia:

1 - Poradnik Gemini - Witamina D a cholesterol – czy pomaga utrzymać jego prawidłowy poziom?

2 - ABC Zdrowie - Kiedy powinieneś zacząć kontrolować poziom cholesterolu?

3 - Medycyna Praktyczna - Lipidy i lipoproteiny;

4 - Medonet - Cholesterol LDL - norma badania w surowicy. Wysoki cholesterol LDL a choroby serca;

5 - Dimedic - Cholesterol – normy wiekowe. Jakie u dorosłych i dzieci?

6 - Serwis Zdrowie - Tłuszcze trans: sprawdź gdzie się kryją;

7 - Medycyna Praktyczna - Cholesterol - Autor: dr n. med. Dominika Wnęk, dietetyk;

8 - Berimal - Rola aktywności fizycznej w utrzymaniu prawidłowego poziomu cholesterolu;

9 - Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej - Cholesterol a dieta - Autor: dr Katarzyna Wolnicka;

10 - Medonet - Jak obniżyć cholesterol? Dieta w profilaktyce hipercholesterolemii;

11 - Medonet - Podnosi cholesterol i wyniszcza organizm. Ten alkohol jest najgorszy;

12 - Medycyna Praktyczna - Cholesterol a usprawnianie wątroby;

13 - Repozytorium Uniwersytetu Jagiellońskiego - Rola cholesterolu w organizmie człowieka;

14 - DOZ - Zioła na cholesterol – jakie zioła stosować, aby obniżyć poziom cholesterolu we krwi?

15 - Apteline - Cenna oliwa z oliwek – obniża ciśnienie i zły cholesterol;

16 - i-Apteka - Wyciąg z karczocha - również w walce z cholesterolem;

17 - Poradnik Zdrowie - Czosnek skutecznie obniża cholesterol. Potwierdziły to aż 22 badania;

18 - Gazeta - Zdrowie - Cholina - wsparcie dla wątroby i mózgu;

19 - Medonet Żywienie - Zdrowotne właściwości popularnej przyprawy. Zaczniesz dodawać jej więcej.