Ksylitol - co o nim wiemy? Czy jest alternatywą dla cukru?

Czym dokładnie jest ksylitol? Czy jest naturalnym, zdrowym, a przede wszystkim bezpiecznym dla nas produktem? Czy jego nadmierne spożycie może stwarzać jakieś zagrożenia? Postaramy się to wszystko wyjaśnić, przedstawiając zarówno zalety, jak i negatywne aspekty tego słodzika.

Choć po raz pierwszy ksylitol otrzymali niemieccy i francuscy naukowcy w 1891 roku, a potem o nim zapomniano, to słodzik ten odkryto „ponownie” - całkiem przypadkowo - w Finlandii, w czasach II wojny światowej. W obliczu kryzysu gospodarczego wynikającego z inwestowania wszelkich środków finansowych w produkcję broni, w kraju panowała bieda. Brakowało podstawowych produktów spożywczych, w tym cukru. Zauważono wówczas, iż z masy drzewnej z brzozy można otrzymywać całkiem smaczny słodzik. Zaczęto więc z niego korzystać. Po wojnie ksylitol stopniowo zyskał popularność również w innych krajach.

Skąd się bierze ksylitol i jak się go produkuje?

Ksylitol obficie występuje w korze fińskiej brzozy, choć jest on naturalnie obecny także w niektórych owocach, takich jak truskawki, jagody, maliny, a także w kukurydzy i grzybach. Ciekawostką może być fakt, iż również nasz organizm wytwarza go w niewielkich ilościach.

W przemyśle ksylitol może być otrzymywany z wykorzystaniem procesów zarówno chemicznych, jak i biotechnologicznych. Proces chemiczny polega na uwodornieniu ksylozy - składnika ścianek komórkowych roślin. Metoda ta jest jednak bardzo kosztowna i mało opłacalna, a więc stawia się na nią w nielicznych przypadkach. Powszechnie ksylitol otrzymuje się w o wiele bardziej korzystny ekonomicznie sposób, a mianowicie z wykorzystaniem grzybów z rodzaju Candida, głównie Candida tropicalis, które wytwarzają ksylitol z produktów odpadowych rolnictwa. Można zatem stosować w tym celu np. kukurydzę, strąki soi, skórkę od bananów itd., a całą pracę związaną z produkcją popularnego słodzika wykonują mikroorganizmy!

Czy ksylitol jest zdrowy?

Ksylitol dostarcza nam około 240 kalorii w 100 g produktu. Przeciętnie, taka sama ilość białego cukru, to ponad 380 Kcal!

Ksylitol posiada kilka dobrze udokumentowanych właściwości prozdrowotnych.

Poza faktem, iż niektóre osoby w ogóle nie powinny sięgać po ksylitol – więcej na ten temat dowiesz się tutaj: https://uczymyjakslodzic.pl/zastepujesz-cukier-ksylitolem-oto-7-faktow-ktore-musisz-znac/, to na ogół nie ma innych przeciwwskazań co do jego spożywania. Wręcz przeciwnie, jest to zalecane, ale oczywiście z umiarem - co zostanie dokładniej wyjaśnione w dalszej części artykułu.

Bezpieczeństwo stosowania ksylitolu

Jakie ilości ksylitolu możemy bezpiecznie spożywać, nie narażając się na utratę zdrowia? Skoro już wiemy, że słodzik ten posiada udowodnione właściwości prozdrowotne, to czy możemy być pewni, że jego regularne spożywanie, a tym bardziej w dużych ilościach, nam nie zaszkodzi?

W 1963 roku Amerykańska Agencja Żywności i Leków (FDA) dopuściła ksylitol do stosowania jako składnik produktów spożywczych. W Europie może być on stosowany w przemyśle spożywczym od roku 1986. Jak wspomniano wcześniej, ksylitol jest substancją całkiem naturalną, bezpieczną dla zdrowia. Jak dotąd, nie wyznaczono dla niego dawki dopuszczalnego dziennego spożycia. Jednak warto mieć na uwadze, że zjedzenie większej ilości tego słodzika może wywołać dolegliwości ze strony układu pokarmowego, dyskomfort, wzdęcia, a nawet biegunkę. Dzieje się tak, ponieważ słodzik ten w dużej mierze nie jest wchłaniany w jelicie cienkim, lecz przechodzi dalej - do jelita grubego, w którym podlega gwałtownej fermentacji. 

Ile ksylitolu możemy bezpiecznie spożywać?

Zakłada się, iż jednorazowo nie powinno się spożywać więcej niż 20-40 g ksylitolu. Jednak, układ pokarmowy niektórych osób może zareagować biegunką przy o wiele niższych dawkach. Pomimo, iż teoretycznie dorośli mogą w ciągu doby bezpiecznie spożywać nawet 100 g ksylitolu, a dzieci 45 g, to bezpieczna i zalecana dzienna dawka wynosi około 15 gramów, czyli 3 płaskie łyżeczki i tego się trzymajmy!

Ksylitol – Efekty uboczne i przeciwwskazania

Pomimo, iż cukier brzozowy uchodzi za całkiem bezpieczny dla zdrowia słodzik, stanowiący ciekawą alternatywę dla sacharozy, to warto wiedzieć, że spożyty w dużych ilościach może negatywnie wpływać na nasze samopoczucie.

Zgodnie z przepisami prawnymi, na opakowaniu każdego produktu spożywczego zawierającego ksylitol powinna widnieć informacja o możliwych działaniach niepożądanych, w tym o efekcie przeczyszczającym w przypadku nadmiernego spożycia. Z tego powodu większość producentów ostrzega przed sięganiem po ksylitol w ilości przekraczającej 30 g. Okazuje się bowiem, że nadmierne spożycie - nie tylko ksylitolu, lecz także innych polioli, takich jak przykładowo erytrytol - może przyczyniać się do dolegliwości ze strony układu pokarmowego, takich  jak bóle brzucha, wzdęcia, biegunka.

U niektórych osób ksylitol może wywołać szczególnie nieprzyjemne doznania. Nie powinny stosować go osoby z nietolerancją węglowodanów krótkołańcuchowych, cierpiące na zespół jelita nadwrażliwego, przerost bakterii jelita cienkiego (SIBO), chorobę Leśniowskiego-Crohna oraz dzieci do trzeciego roku życia.

Jeśli już się na niego zdecydujemy, cukier brzozowo powinno się wprowadzać do codziennej diety stopniowo, zaczynając od mniejszych dawek. W ten sposób nasz układ pokarmowy będzie miał możliwość optymalnego przystosowania się do zmian.

Mając na uwadze negatywne cechy ksylitolu, warto wspomnieć o fakcie, iż słodzik ten wytwarzany jest najczęściej z kukurydzy modyfikowanej genetycznie, co może budzić wiele kontrowersji. Badania potwierdzają bowiem powiązanie żywności GMO ze zwiększonym ryzykiem rozwoju niektórych chorób nowotworowych, takich jak rak piersi.

Cukier brzozowy może stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia psów. Spożycie tego słodzika może u nich wywołać prowadzącą do hipoglikemii nadmierną produkcję insuliny, a także poważnie uszkadzać wątrobę. Pamiętaj, aby zawsze trzymać produkty zawierające ten słodzik z dala od swoich czworonogich przyjaciół!

Ksylitol dla diabetyków i osób z nadwagą

Obok sorbitolu, mannitolu, maltitolu, erytritolu, ksylitol należy do grupy polioli, tak zwanych alkoholi cukrowych, węglowodanów o niskiej wartości energetycznej. Ich ciekawą cechą jest to, że po spożyciu nie podnoszą gwałtownie stężenia glukozy we krwi (Bibliografia: źródło 1).  

Ponieważ ksylitol jest absorbowany w jelicie cienkim tylko w niewielkim stopniu, jego indeks glikemiczny jest o wiele niższy. Z tego powodu, ksylitol poleca się w szczególności diabetykom i osobom zmagającym się z nadwagą

Czy ksylitol może poprawiać odporność?

Badania dowodzą, że ksylitol może znacznie wspomagać nasz układ odpornościowy, zarówno pośrednio - poprzez działanie antybakteryjne - jak i bezpośrednio, wpływając na metabolizm komórek naszego ciała. Wspierając nasz układ odpornościowy, zmniejsza ryzyko infekcji dróg oddechowych, zapalenia zatok i zapalenia ucha środkowego.

Ksylitol – Działanie przeciwgrzybicze, przeciwbakteryjne oraz przeciwdrożdżycowe

Warto wspomnieć, że ksylitol cechuje się działaniem nie tylko antybakteryjnym, ale także przeciwgrzybicznym i przeciwdrożdżycowym. Literatura podaje, że 5 proc. roztwór tego słodzika hamuje namnażanie się bakterii Streptococcus pneumoniae, a dzięki dodaniu tego poliolu do aerozolu do nosa, można zwalczać także inne ich szczepy - np. Haemophilus influenzae. Profilaktyczne stosowanie ksylitolu u dzieci może ograniczać ryzyko rozwoju zapalenia ucha środkowego o nawet 40 proc. (Bibliografia: źródło 2).

Ksylitol, czy cukier stołowy? Wnioski

Ksylitol może mieć korzystny wpływ na zdrowie, w szczególności u osób z zaburzeniami gospodarki cukrowo-insulinowej, oraz w przypadku stosowania nisko kalorycznej diety. Jeśli nasz układ pokarmowy jest w dobrej kondycji, zależy nam na unikaniu gwałtownych skoków poziomu glukozy we krwi, a być może na ograniczeniu kalorycznych składników diety, wówczas warto stosować ksylitol zamiast białego cukru. Jednak, mając na uwadze możliwość wystąpienia nieprzyjemnych efektów niepożądanych, zastąpienie cukru stołowego ksylitolem nie jest zalecane osobom cierpiącym na zaburzenia układu pokarmowego. W przypadku tego typu dolegliwości, stosowanie tradycyjnego białego cukru jest o wiele korzystniejsze dla zdrowia i samopoczucia niż przejście na ksylitol.

Bibliografia:

1 - National Library od Medicine - A systematic review on the effect of sweeteners on glycemic response and clinically relevant outcome Acid production from Lycasin, maltitol, sorbitol and xylitol by oral streptococci and lactobacillis;

2 - National Library od Medicine - Xylitol chewing gum in prevention of acute otitis media: double blind randomised trial.