Co tętno spoczynkowe mówi o zdrowiu i oczekiwanej długości życia?

Co o rytmie pracy serca w trakcie spoczynku mówią badania?

Potwierdzonym naukowo zjawiskiem jest to, że ssaki o szybszym tętnie żyją zasadniczo krócej niż te, których serce pracuje wolniej. Dr Herbert J. Levine, wybitny kardiolog i emerytowany profesor z Tufts University School of Medicine zainteresował się tym faktem. W swoim artykule z 1997 r. pt. "Spoczynkowe tętno i oczekiwana długość życia" badacz postanowił zadać sobie pytanie, czy rzeczywiście oczekiwana długość życia może zależeć od wartości tętna w spoczynku.

Pomimo upływu tak wielu lat i mnogości przeprowadzonych w tym kierunku badań naukowych, do dziś lekarze nie są w stanie udzielić wyczerpującej i jednoznacznej odpowiedzi na pytanie słynnego profesora. Jednak najnowsze badania wykazały istotny związek pomiędzy spokojniejszą pracą serca, a dłuższym życiem, w związku z czym medycy zaczęli uznawać wartość pulsu w chwili spoczynku za ważny wskaźnik kondycji zdrowotnej (źródło 1).

• Czym jest tętno spoczynkowe?
• Czy ludzie z wolniejszym pulsem spoczynkowym żyją dłużej?
• Jaki jest normalny zakres wartości pulsu spoczynkowego?
• Jak prawidłowo zmierzyć puls spoczynkowy?
• Co może oznaczać przyśpieszony puls w chwili spoczynku?

Czym jest tętno spoczynkowe?

Wraz z rosnącą popularnością różnego rodzaju przenośnych urządzeń monitorujących pracę serca, ludzie są dziś bardziej niż kiedykolwiek świadomi rytmu pracy tego narządu.

Tętno, potocznie nazywane pulsem, jest rytmicznym ruchem naczyń krwionośnych polegającym na rozciąganiu i kurczeniu się ścian tętnic pod wpływem mechanicznego działania tłoczonej krwi przez lewą komorę serca. Tak zwane tętno spoczynkowe jest najniższym tętnem, jakie osiągamy w ciągu dnia. Występuje w momencie, gdy jesteśmy całkiem spokojni, siedzimy, lub leżymy i z reguły jest niższe o około 20 uderzeń od średniego tętna dziennego.

U osób prowadzących siedzący tryb życia przeciętna ilość skurczów serca w trakcie spoczynku mieści się w zakresie 60-80 na minutę. Ponieważ wysportowane serce o wiele sprawniej przepompowuje krew, im organizm jest bardziej wyćwiczony, tym z reguły niższy staje się puls w chwili spoczynku. U osób ćwiczących regularnie od dłuższego czasu, puls spoczynkowy może wynosić około 40 uderzeń na minutę, a nawet mniej!

Zgodnie z wynikami nowego badania, przeprowadzonego z wykorzystaniem największego istniejącego zbioru danych dotyczących codziennego rytmu serca, wartość ta może się różnić od osoby do osoby nawet o 70 uderzeń na minutę. To naprawdę spora rozbieżność!

Czy ludzie z wolniejszym rytmem serca żyją dłużej?

Czy oczekiwana długość życia może być odwrotnie proporcjonalna do szybkości pracy serca podczas spoczynku? Naukowcom nie udało się jeszcze odpowiedzieć na to pytanie w sposób jednoznaczny. Jednak zdaniem większości badaczy osoby, u których w chwilach spoczynku serce pracuje wolniej, są na ogół zdrowsze i bardziej wysportowane niż pozostali i z tego powodu z reguły żyją dłużej.

Wyniki niektórych eksperymentów dowodzą, że długość życia może być bezpośrednio związana z częstotliwością skurczów mięśnia sercowego w fazie spoczynku, niezależnie od poziomu wytrenowania organizmu. Zespół dr Magnusa T. Jensena, kierownika oddziału kardiologii w kopenhaskim szpitalu uniwersyteckim Amager & Hvidovre przeanalizował dane dotyczące prawie 2800 mężczyzn w średnim wieku, których obserwowano przez 16 lat. Każdą z osób oceniono pod kątem VO2max, co jest miarą poziomu sprawności. Dane te pozwoliły naukowcom dojść do wniosku, że w rzeczywistości istnieje bezpośredni związek, niezależny od sprawności fizycznej, między niższym tętnem, a niższym ryzykiem przedwczesnej śmierci (źródło 1).

Jaki jest normalny zakres wartości HRsp?

Zgodnie z wytycznymi American Heart Association, tętno spoczynkowe uznawane jest za "normalne", gdy mieści się w przedziale od 60 do 100 uderzeń na minutę. Jest to jednak bardzo duża rozpiętość wartości, a zdaniem wielu lekarzy, puls spoczynkowy wynoszące powyżej 90 uderzeń na minutę nie jest czymś zupełnie normalnym i może znacznie ograniczać długość życia.

Badanie pt. Scripps Research, którego wyniki opublikowane w PLOS, wykazało, że to, co dla jednej osoby jest uznawane za "normalne", może być dla drugiej całkiem "nienormalne". Średnia częstotliwość akcji serca u niektórych przebadanych osób wynosiła zaledwie 40 skurczów na minutę, podczas gdy u innych ta wartość sięgała nawet 110! W badaniu podkreślono również, że odchylenia od typowych dla danej osoby wartości tętna mogą być oznaką, że z organizmem dzieje się coś niedobrego. Jednym z ważnych ograniczeń tego badania jest jednak fakt, że śledzono w nich jedynie tętno uczestników, nie biorąc pod uwagę ich ogólnego stanu zdrowia. Nie posiadając informacji o stanie zdrowia osób, u których dokonano pomiarów, trudno jest stwierdzić, czy tak zwany "normalny" puls nie był przypadkiem efektem ubocznym ewentualnych problemów zdrowotnych.

Choć generalnie niższy puls w chwili spoczynku (50-65) jest uznawany za rzecz dobrą, od tej reguły istnieje kilka wyjątków. Jeśli nie jesteś sportowcem, ani osobą intensywnie ćwiczącą, a Twoje serce "bije" z prędkością mniejszą niż 60 uderzeń na minutę, może to być oznaką problemów zdrowotnych. Stan taki może wskazywać - dla przykładu - na niedoczynność tarczycy, lub nieprawidłowości elektryczne układu przewodzącego - szczególnie jeśli występują przy tym dodatkowe objawy.

Z drugiej strony, jeśli Twój puls podczas spoczynku stale przekracza 90 uderzeń na minutę, szczególnie z objawami takimi jak duszności, ucisk w klatce piersiowej, lub zawroty głowy, powinieneś pilnie zostać zbadany przez lekarza.

Jak określić HRsp?

Szybkość, z jaką serce pompuje krew w chwilach spoczynku, może ulegać znacznym wahaniom w ciągu doby. Może np. zależeć od tego, ile kaw wypijamy, jak bardzo jesteśmy podatni na stres, a także od tego, czy dobrze się wysypiamy.

Puls spoczynkowy powinno się sprawdzać 3-4 razy w tygodniu, o różnych porach, nie wcześniej niż dwie godziny po wysiłku i przynajmniej kilka ładnych godzin po spożyciu kofeiny. Ponieważ istnieje ryzyko, że samo śledzenie szybkości pracy serca może wywoływać pewien niepokój, który czasami może prowadzić do przyśpieszonej akcji serca, wyniki uzyskane w takiej okoliczności można a priori uznać za niewiarygodne.

Z wielu przyczyn praktycznych, puls spoczynkowy najlepiej monitorować w nocy, kiedy organizm jest wyciszony i odpoczywa (źródło 2 ). Do tego celu bardzo przydatne może okazać się urządzenie monitorujące pracę serca - np. zegarek z pulsometrem - który zakładamy sobie na noc.

Częstotliwość akcji serca w chwili spoczynku można również zmierzyć bez konieczności stosowania specjalistycznych, czasami dość drogich, urządzeń. Można śmiało mierzyć je sobie rano, zaraz po przebudzeniu i przed wstaniem z łóżka. Niestety, jeśli się przy tym śpieszymy, a więc jesteśmy psychicznie "nakręceni", nie będzie to miało większego sensu! Najlepiej będzie przeznaczyć na to chwilę czasu w weekend, gdy nie musimy z samego rana myśleć o obowiązkach i czujemy się w miarę odprężeni.

Najlepszym miejscem do pomiaru tętna jest tętnica promieniowa umiejscowiona na nadgarstku, lub tętnica szyjna. Należy przyłożyć dwa palce do tych miejsc, licząc ilość uderzeń w ciągu 15 sekund, a następnie otrzymaną wartość pomnożyć przez 4, co pozwoli uzyskać ilość „uderzeń” serca w ciągu minuty.

Im niższe okaże się być nasze HRsp, tym teoretycznie lepsza wydolność serca.

Po co w ogóle mierzyć tętno spoczynkowe?

Warto pamiętać o tym, że regularne mierzenie pulsu w trakcie spoczynku zalecane jest nie tylko osobom ćwiczącym fizycznie. Z reguły pomiaru takiego powinien regularnie dokonywać każdy człowiek. Ale, w sumie po co? Otóż w rzeczywistości sprawdzanie spoczynkowego rytmu serca umożliwia nam uświadomienie sobie mechanizmów, jakie zachodzą w układzie krążeniowym, dzięki czemu możemy dokładnie oszacować własne możliwości fizyczne, nie tylko pod względem wykonywanym ćwiczeń, ale także pod kątem ogólnego stanu zdrowia. Choć nie zawsze się to sprawdza, reguła jest przeważnie taka, że im niższe tętno spoczynkowe, tym wydolność serca może być większa. Dlaczego? Otóż sprawne serce na ogół jest w stanie pompować wymaganą w chwili spoczynku ilość krwi bez konieczności przyśpieszania swojej pracy.

Co może oznaczać przyśpieszony puls w czasie spoczynku?

Względnie szybka akcja serca w chwili spoczynku — ponad 80 uderzeń na minutę — może oznaczać lub zapowiadać problemy ze zdrowiem. Może ona wynikać z niezdrowego trybu życia, stosowania używek, niewysypiania się, a nawet ze zbyt małej ilości codziennego ruchu.

Przyśpieszony puls w czasie spoczynku może mieć podłoże psychologiczne. Przyczyniać się mogą to tego nerwica, depresja, zaburzenia lękowe i inne problemy natury psychicznej. Stan ten może również wskazywać na następujące problemy zdrowotne:

• nadczynność tarczycy;
• anemia;
• choroby układu oddechowego;
• choroby serca;
• hipoglikemia;
• niedobór wapnia, magnezu, lub potasu.

Artykuł powstał przy współpracy z https://www.sedimed.pl/