Szumy uszne - Możliwe przyczyny i leczenie

Złudzenie dzwonienia, szumu czy świstu w uszach dotyka znaczną części globalnej populacji. Obecnie dolegliwość ta dotyczy 1 na 5 osób. Prawie każdy z nas doświadczył szumu w uszach choć raz w swoim życiu. W niniejszym artykule wyjaśniamy czym są szumy uszne, z czego mogą wynikać, jaki może być wpływ szumów usznych na życie chorego oraz w jaki sposób można je leczyć. Omawiamy także niektóre domowe metody leczenia szumów usznych.

Szumy uszne - Co to takiego?

Różnego rodzaju doznania słuchowe, nie wytwarzane przez zewnętrzne źródło dźwięku (znajdujące się poza ciałem człowieka) określane są mianem tinnitus (łacińskie: dzwonienie). Są to zazwyczaj, choć nie zawsze, doznania wywołane zakłóceniem prawidłowego funkcjonowania zmysłu słuchu. W niektórych przypadkach szumy uszne towarzyszą problemom ze słuchem, np. jego ubytkowi.

Choć szumy uszne występują zazwyczaj, gdy w otoczeniu panuje cisza (np. wieczorami, nocą), każda osoba cierpiąca na tę dolegliwość szumy słyszy na swój indywidualny sposób. W cichym pomieszczeniu szumy uszne są zazwyczaj najbardziej wyraźne. Pacjent może słyszeć jednostronnie, obustronnie lub nawet w całej głowie sporadyczne lub ciągłe dźwięki, o różnej formie i natężeniu. Może to być przykładowo syczenie, dzwonienie, dudnienie, szmer, huk, skrzypienie itp. Intensywność tych doznań może odpowiadać szelestowi liści, ale również hałasowi, który wydaje głośny motocykl.

Najbardziej narażeni na szumy uszne są przedstawiciele płci męskiej, w podeszłym wieku, palący tytoń i cierpiący na dolegliwości związane z układem krążeniowym. W rzeczywistości nadciśnienie tętnicze może być przyczyną szumów.

W większości przypadków szumy uszne nie stanowią przeszkody w prowadzeniu normalnego trybu życia, a wówczas nie są one uznawane za chorobę. Pacjentom, u których Tinnitus objawiają się jednak w bardzo intensywny i uciążliwy sposób, zaleca się niezwłoczne leczenie szumów usznych.

Natrętny szum uszny może być bardzo dokuczliwy, a czasami dolegliwość ta sprawia, że chory nie jest w stanie normalnie funkcjonować. W takich przypadkach terapia szumów usznych jest jedyną sensowną opcją.

Ustalenie przyczyny szumu w uszach często nie jest proste i dlatego obok lekarza rodzinnego, w procesie rozpoznania i leczenia szumów czasami muszą brać udział także laryngolog, ortopeda, stomatolog, neurolog. W najbardziej dokuczliwych przypadkach szumów usznych konieczna staje się interwencja psychologa, ponieważ Tinnitus bywa czasami przyczyną prawdziwej udręki i w jego efekcie pojawiają się dodatkowe objawy psychiczne. Poza tym Tinnitus może zwiększać ryzyko uciążliwych dolegliwości zdrowotnych takich jak zmęczenie, napięcie emocjonalne, bezsenność, problemy z koncentracją, problemy z pamięcią, depresja), niepokój i rozdrażnienie. U osób cierpiących na przewlekłe szumy w uszach nierzadko pojawia się głęboka depresja, której towarzyszą myśli samobójcze. Choć nie każdy przypadek szumów usznych cechuje się stopniowym pogorszeniem stanu zdrowia psychicznego, niezwykle istotne jest to, aby przy pierwszych niepokojących objawach udać się do specjalisty neurologa lub psychiatry.

Czasami szumy uszne powodują, że chory nie jest w stanie odpocząć. Ponieważ odczuwany chroniczny szum w uszach może być przyczyną poważnych zaburzeń snu, a z kolei niewysypianie się może zwiększać intensywność niektórych dolegliwości – takich jak właśnie objawy szumów usznych (Tinnitus) – w niektórych specyficznych przypadkach pacjenci rzeczywiście tkwią w błędnym kole.

Reasumując, różnego rodzaju doznania słuchowe, nie wytwarzane przez zewnętrzne źródło dźwięku określane są mianem Tinnitus (łacińskie: dzwonienie). Tinnitus, czyli potoczne szumy uszne, mogą mieć postać dość łagodną i nie utrudniać prowadzenia normalnego trybu życia, ale także potrafią być dla pacjenta bardzo uciążliwe i wówczas stanowią prawdziwą chorobę, którą trzeba jednoznacznie leczyć pod okiem specjalisty.

Rodzaje szumów usznych

Lekarze obecnie wyróżniają dwa rodzaje szumów usznych: szumy obiektywne i szumy subiektywne (źródło 1). Obiektywne szumy uszne to takie, które słyszy zarówno pacjent, jak i osoby z jego otoczenia. Dźwięki powstają wewnątrz ciała chorego, lecz słyszalne są nie tylko przez niego. Z drugiej zaś strony, w przypadku subiektywnych szumów usznych, tylko osoba chora słyszy szum.

W często występujących szumach uszu subiektywnych, nikt poza osobą dotkniętą tą dolegliwością nie jest w stanie usłyszeć tych dźwięków. W rzadziej spotykanej odmianie szumów usznych - Tinnitusie obiektywnym - źródło dźwięku znajduje się we wnętrzu pacjenta, a wówczas te odgłosy, nawet jeśli ledwo słyszalne, mogą być wykryte również przez lekarza – np. z zastosowaniem stetoskopu. Niektóre przyczyny szumów obiektywnych mogą stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia pacjenta, więc pod żadnym pozorem szumów usznych obiektywnych nie powinno się lekceważyć.

Pod kątem stopnia natężenia omawianej tutaj dolegliwości, wyróżniamy jej dwa rodzaje: szumy uszne skompensowane i szumy uszne nieskompensowane. Szumy uszne skompensowane nie występują w sposób stały i nieprzerwany, dzięki czemu nie są przyczyną dużego dyskomfortu chorego. Z kolei szumy uszne nieskompensowane objawiają się w sposób nieprzerwany i mogą przyczyniać się do dodatkowych symptomów, takich jak ból uszu, zawroty głowy oraz uciążliwe i nawracające migreny (źródło 2).

Przyczyny szumów usznych

Przyczyn szumu w uszach może być bardzo wiele. Mogą je powodować, lub pogłębiać, cały szereg czynników zdrowotnych. W wielu przypadkach znalezienie przyczyny szumu jest niezwykle trudne, a czasami wręcz niemożliwe.

Niekiedy przyczyną szumów usznych są urazy okolicy głowy i szyi . Dużą rolę w patogenezie szumu usznego odgrywają zaburzenia stawu skroniowo-żuchwowego, w tym m.in. zmiana położenia głowy wyrostka kłykciowego żuchwy (źródło 3).

Ryzyko szumów usznych jest wyższe u osób przewlekłe przemęczonych (np. wskutek niemożności wysypiania się), palących tytoń, nadużywających alkohol, pijących kawę lub napoje energetyzujące. Przypuszcza się, iż także spożywanie zbyt dużych ilości cukru lub soli niekiedy wywołuje szumy uszne (źródło 4).

Zdarza się, że dźwięk szumów usznych ma związek z oddechem pacjenta. W takich przypadkach przyczyną dolegliwości może być niewłaściwe zamknięcie trąbki słuchowej (trąbki Eustachiusza - patrz. budowa ucha - rysunek poniżej).

Dość częstą przyczyną szumu w uszach jest uszkodzenie wewnętrznych komórek ucha. Anatomicznie rzecz ujmując, narząd Cortiego to właściwy narząd słuchu znajdujący się w ślimaku w przestrzeni zwanej schodami środkowymi. W narządzie Cortiego znajdują się wyspecjalizowane komórki zwane komórkami słuchowymi, rzęskowymi lub włoskowatymi. Te małe i delikatne komórki poruszają się w efekcie ciśnienia wywołanego przez fale dźwiękowe. To powoduje, że komórki słuchowe nadają impuls elektryczny, który przez nerw słuchowy dociera do mózgu. Mózg interpretuje te sygnały jako dźwięk. Jeśli komórki włoskowate w uchu wewnętrznym są zagięte lub połamane, to mogą "przeciekać" przypadkowe impulsy elektryczne do mózgu, powodując odczuwanie szumów usznych.

Regularne narażanie się na hałas ciężkiego sprzętu, młota pneumatycznego, pił łańcuchowych lub broni palnej jest bardzo powszechną przyczyną szumów usznych. U niektórych pacjentów szumy uszne są efektem przewlekłej ekspozycji hałas. Mogą one być spowodowane - przykładowo - długim słuchaniem głośnej muzyki przez słuchawki, przebywaniem na głośnych koncertach lub braniem udziału w innych hałaśliwych zajęciach.

Szumy uszne bywają odczuwane przez pacjentów z nadciśnieniem tętniczym. Dolegliwość ta występuje również w przebiegu stwardnienia rozsianego lub przy porażeniu nerwów zaopatrujących okolicę uszu. Co więcej, prawdopodobieństwo występowania szumów usznych wzrasta wraz z wiekiem.

Jednostronny szum uszny można czasami powiązać z nerwiakiem nerwu słuchowego, lub ze wczesnym stadium choroby Meniere'a - przypadłość, która atakuje ucho wewnętrzne, wywołując między innymi zawroty głowy i uczucie wirowania.

Problemy ze zdrowiem, które mogą wywoływać szumy w uszach, to między innymi:

• uszkodzenia komórek ucha wewnętrznego;
• zapalenie ucha środkowego;
• borelioza;
• zaburzenia pracy tarczycy;
• cukrzyca;
• zmiany związane z podeszłym wiekiem (presbycusis);
• nadmiar woskowiny w uszach;
• wczesne stadium choroby Meniere'a;
• nerwiak akustyczny;
• problemy ze stawem skroniowo-żuchwowym;
• usztywnienie kostek w uchu środkowym;
• choroby serca i układu krążeniowego;
• schorzenia szyjnego odcinka kręgosłupa;
• malformacje tętniczo-żylne;
• niektóre nowotwory;
• nadciśnienie tętnicze;
• przewlekły stres;
• choroby psychiczne (np. depresja);
• urazy wywołane hukiem albo długotrwałym hałasem.

W szczególności, niektóre możliwe przyczyny szumów obiektywnych to (źródło 1):

• niektóre choroby mięśniowe i choroby stawów;
• zwężenie lub niedrożność tętnic kręgowych lub szyjnych (przeważnie wskutek miażdżycy), przetoki tętniczo-żylne;
• guzy ucha środkowego (np. oponiaki ucha środkowego);
• poszerzenie lub nieprawidłowe wysokie odejście opuszki żyły szyjnej.

Powstawaniu szumów usznych mogą sprzyjać rozmaite leki. Ogólnie rzecz ujmując, im wyższa dawka tych leków, tym intensywniejszy może stać się odczuwany szum w uszach. Zazwyczaj niechciane doznania dźwiękowe ustępują po ich odstawieniu. Leki powodujące lub nasilające szumy uszne obejmują (między innymi):

• niesteroidowe leki przeciwzapalne (źródło 5);
• niektóre antybiotyki – w tym polimyksyna B, erytromycyna, wankomycyna i neomycyna;
• niektóre leki przeciwnowotworowe – w tym mechloretamina i winkrystyna;
• niektóre leki o działaniu diuretycznym – w tym bumetanid, kwas etakrynowy, furosemid;
• niektóre preparaty stosowane w leczeniu malarii;
• niektóre leki przeciwdepresyjne;
• aspiryna stosowana w dużych dawkach.

Reasumując, szumy uszne mogą mieć mieć niezwykle wiele przyczyn. Bardzo często lekarze nie są w stanie ustalić ich konkretnego powodu u danego pacjenta. U podłoża tej dolegliwości mogą znajdować się rozmaite problemy zdrowotne, a także zażywanie niektórych preparatów leczniczych.

Niektóre badania sugerują, iż ryzyko wystąpienia przewlekłych szumów usznych jest znacznie większe u osób korzystających z telefonów komórkowych przez co najmniej 4 lata. Zdaniem badaczy, w szczególności długie i intensywne korzystanie z telefonów komórkowych może mieć związek z szumami usznymi. Podejrzewa się, iż pod wpływem pola elektromagnetycznego emitowanego przez te urządzenia może dochodzić do zmian poziomu wapnia oraz tlenku azotu w komórkach nerwowych, a to może skutkować powstawaniem szumów (źródło 6).

Jak długo mogą występować szumy uszne?

Niestety nie ma konkretnej odpowiedzi na pytanie jak długo szumy uszne mogą się utrzymywać, uprzykrzając życie chorego, ze względu na fakt, iż dolegliwość ta może mieć bardzo wiele przyczyn. Czasami jest tak, że objaw ustępuje po rozpoczęciu leczenia choroby powodującej szumy, np. depresji, lub zapalenia ucha środkowego.

Krótkotrwały szum w uszach zazwyczaj mija samoistnie i nie powoduje większego dyskomfortu. Z drugiej zaś strony, trwająca dłużej dolegliwość znacznie obniża jakość życia chorego. W niektórych przypadkach jest powodem problemów ze snem, pamięcią i koncentracją, a czasem nawet lęku czy wystąpienia depresji. Trzeba pamiętać, że szum uszny to nie choroba, ale objaw.

Pod kątem czasu występowania omawianej tutaj dolegliwości, wyróżnia się szumy uszne ostre (do 3 miesięcy), podostre (od 4 do 12 miesięcy) lub przewlekłe (więcej niż 12 miesięcy).

Jak przebiega rozpoznanie szumów usznych?

W przypadkach gdy szumy uszne utrzymują się dłużej niż 5 minut, niezbędna jest konsultacja z lekarzem rodzinnym lub bezpośrednio z otolaryngologiem. Badania diagnostyczne polegają na przeprowadzeniu analiz z zastosowaniem specjalistycznej aparatury (źródło 7).

Osoba skarżąca się na szumy uszne powinna być przede wszystkim poddana badaniom audiologicznym. Rozpoznanie szumów usznych nie jest łatwym zadaniem. Zazwyczaj diagnostyka szumów usznych obejmuje różnego rodzaju badania, takie jak audiometrię tonalną progową i nadprogową, audiometrię słowną i impedancyjną, słuchowe potencjały wywołane z pnia mózgu (ABR). Dodatkowo lekarz może wystawić skierowanie na badanie nystagmograficzne (ENG i VNG), subiektywną ocenę głośności i natężenia szumów usznych oraz progu zagłuszania.

Leczenie szumów usznych

Wpływ szumów usznych na życie chorego może prowadzić nie tylko do dyskomfortu, ale także do rozwoju kolejnych dolegliwości zdrowotnych. Odpowiednia terapia szumów usznych może rozwiązać problem chorego, a przynajmniej znacznie obniżyć poziom szumu usznego. Jak leczyć szumy uszne? Otóż, w praktyce nie ma jednej niezawodnej metody wyleczenia szumów usznych, która sprawdzałaby się u każdego pacjenta. Ponieważ nie ma jednego konkretnego czynnika powodującego szumy uszne, metoda leczenia szumów w dużej mierze zależna jest od przyczyny pojawienia się tej dolegliwości. Czasami, aby uwolnić pacjenta od niechcianych doznań dźwiękowych, należy wyleczyć chorobę pierwotną, która stanowi ich przyczynę. A oto kilka prostych przykładów (źródło 3):

• leczenie szumów usznych spowodowanych nadciśnieniem tętniczym wymaga wyrównania jego wartości odpowiednimi lekami;
• szumy uszny wynikające z niedosłuchu eliminuje się stosując u pacjenta odpowiednio dobrany do jego kondycji słuchu aparat słuchowy;
• subiektywne szumy uszne spowodowane chorobą afektywną jednobiegunową (depresją) zazwyczaj ustępują po rozpoczęciu leczenia pacjenta preparatami przeciwdepresyjnymi;
• szumy uszne wywołane mięśniowo-powięziowym zespołem bólowym powinny być leczone metodami fizjoterapeutycznymi (np. rozluźnianie mięśniowo-powięziowe, masaż tkanek głębokich, suche igłowanie).

W przypadku wykluczenia chorób pierwotnych stanowiących przyczynę szumów usznych, dekady badań nad szumami usznymi doprowadziły do rozwoju kilku skutecznych metod leczenia tej dolegliwości zdrowotnej. W takich przypadkach leczenie szumów polega na terapii dźwiękiem, terapii relaksacyjnej i terapii poznawczo-behawioralnej. Popularną obecnie metodą leczenia szumów usznych jest TRT (z ang. Tinnitus Retraining Therapy). W tej terapii szumów usznych, polegającej na uaktywnianiu procesu habituacji szumu, stosowane są specjalne nagrania z szumem, którego słuchanie ma przyczynić się do wyciszenia szumów usznych słyszanych przez pacjenta.

Tak zwane generatory szumów usznych to urządzenia emitujące biały szum oraz dodające naturalne i sztuczne dźwięki. W wielu przypadkach są one w stanie podnieść poziom komfortu chorego.

Co, jeśli konwencjonalne leczenie szumów usznych nie przynosi ulgi?

Jeśli cierpisz na przewlekłe szumy w uszach, to zapewne próbowałaś się ich pozbyć udając się do lekarza. Jeśli tego jeszcze nie zrobiłeś, to jak najszybciej wybierz się do dobrego specjalisty, ponieważ im wcześniejsze jest stadium ewentualnie pogłębiającego się Tinnitusa, tym łatwiej jest ustalić jego przyczynę i skutecznie go wyleczyć. Obecnie najlepsze efekty daje terapia dźwiękiem (habituacji), która ma zablokować na poziomie podkorowym transmisję sygnałów nerwowych odpowiedzialnych za odbiór szumów usznych, by wyłączyć je ze świadomości.

Jeśli pomimo wizyty u lekarza i trzymania się jego wskazówek, szumy nadal nie ustępują, to trzeba jakoś nauczyć się z nimi żyć. Może to nie być łatwe, ale istnieje kilka sprawdzonych metod, które mogą pomóc załagodzić dokuczliwość objawów Tinnitusa. Przede wszystkim staraj się nie skupiać na drażniących Cię dźwiękach. Skup się na pracy i na Twoich ulubionych zajęciach!

W niektórych przypadkach problem można rozwiązać za pomocą ćwiczeń relaksacyjnych. Dostępne są również specjalistyczne aparaty słuchowe, które mogą zapewnić Ci kojące dźwięki, odciągające uwagę od dokuczliwego hałasu. Dużą ulgę mogą przynieść fachowo wykonywana akupunktura i regularne ćwiczenia fizyczne.

Sprawdź samemu, jakie rodzaje aktywności najbardziej pomagają Ci opanować dokuczliwość objawów akustycznych. Mogą to być przykładowo:

• yoga;
• medytacja;
• progresywna relaksacja mięśni;
• autohipnoza;
• masaże relaksacyjne;
• słuchanie Twojej ulubionej muzyki;
• łagodne, ale regularne ćwiczenia fizyczne.

Jeśli szum w uszach przeszkadza Ci w wysypianiu się, to spróbuj włączyć muzykę do spania, a jeszcze lepiej, słuchaj jej w słuchawkach. Może to bardzo pomagać w łagodzeniu szumów usznych.

Po żadnym pozorem nie przyjmuj rezygnacyjnej postawy. Z biegiem czasu może się okazać, że przyzwyczaisz się do szumu w uszach, a dźwięki te już nie będą Ci przeszkadzać.

Bibliografia:

1. Medycyna Praktyczna - Szumy uszne;

2. Kto ma lek - Szum w uszach – objawy i przyczyny;

3. Luxmed - Szumy uszne – przyczyny, diagnostyka, sposoby leczenia;

4. WebMD - Living with Tinnitus;

5. DOZ - Szumy uszne – przyczyny i leczenie szumów w uszach;

6. Medonet - Używanie telefonów komórkowych związane z szumami usznymi;

7. Medonet - Szumy uszne - przyczyny i leczenie domowymi sposobami.