Leki na depresję - Działanie, grupy leków, zasady przyjmowania

W niniejszym artykule skupiamy się na farmakologicznej terapii depresji. Wyjaśniamy jak działają leki przeciwdepresyjne, jakie mają przeciwskazania i do jakich objawów niepożądanych mogą doprowadzić.

W leczeniu depresji i zaburzeń nastroju stosuje się obecnie różnego rodzaju leki. Są to specyfiki należące do różnych grup lekowych ATC (tak zwana klasyfikacja anatomiczno-terapeutyczno-chemiczna, ATC). Do najpopularniejszych środków leczniczych stosowanych w przypadku choroby afektywnej jednobiegunowej należą środki z grupy SSRI - tak zwane inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny - grupa ATC: N06AB (źródło 1), które są ogólnie lekami pierwszego wyboru w farmakoterapii depresji. Zazwyczaj od leków z tej właśnie grupy lekarz psychiatra rozpoczyna leczenie pacjenta dotkniętego depresją. Leki SSRI nie stanowią jednak jedynej możliwej opcji w leczeniu depresji. Psychiatra może bowiem przepisać choremu leki z nieco innej grupy, takiej jak przykładowo SNRI – inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny i serotoniny. Czasami, szczególnie w początkowej fazie leczenia depresji, konieczne okazuje się krótkotrwałe stosowanie przez pacjenta środków psychotropowych z grupy ATC N05BA, takich jak przykładowo Lorazepam (źródło 2).

W trakcie stosowania leków przeciwdepresyjnych mogą wystąpić pewne działania niepożądane, czyli skutki uboczne stosowania leków. Do najczęstszych skutków ubocznych leków stosowanych w terapii depresji - w zależności od ich grupy - zalicza się dolegliwości ze strony układu pokarmowego, nadmierna senność, wzrost masy ciała, problemy z koncentracją, spadek libido. Często pojawia się nadwrażliwość na światło i nadmierna potliwość (źródło 3).

Należy również mieć na uwadze fakt, iż niektóre leki przeciwdepresyjne mogą w pewnym stopniu upośledzać zdolność kierowania pojazdami, a także obsługiwania maszyn. Wiele zależy od rodzaju leku, dawkowania, a także od reakcji samego pacjenta na dany specyfik.

Który lek na depresję jest najlepszy?

O tym, jakie medykamenty pacjent powinien przyjmować i w jakich ilościach, decyduje każdorazowo lekarz psychiatra, gdyż każdy przypadek depresji jest nieco inny i nie ma jednego skutecznego leku oraz dawki dla wszystkich osób chorujących na depresję. Istotne jest również, aby lekarz psychiatra uprzedził pacjenta, że działanie leków przeciwdepresyjnych nie jest natychmiastowe. W przypadku leczenia depresji, efekty działania leków mogą się rozwinąć dopiero po upływie kilku tygodni od rozpoczęcia farmakoterapii. Co jeszcze warto dodać na samym początku, przeciwdepresyjne leki należy stosować ściśle wedle zaleceń lekarza psychiatry. Określona przez specjalistę dawka leku pod żadnym pozorem nie może być samodzielnie zmieniana przez pacjenta, gdyż może to mieć opłakane skutki.

Choć w leczeniu depresji psychiatrzy starają się obecnie stawiać na preparaty z grupy SSRI, nie zawsze okazują się one najlepszym wyborem i nie zawsze prowadzą do poprawy stanu pacjenta. Trudno jest zatem jednoznacznie określić, które z leków przeciwdepresyjnych należą do najlepiej tolerowanych i najbardziej skutecznych.

W dalszej części artykułu dowiesz się jakie leki depresyjne zazwyczaj wybierają dla własnych pacjentów lekarze psychiatrzy, na czym polega działanie leków antydepresyjnych - w zależności od ich rodzaju, a dodatkowo poznasz możliwe skutki uboczne oraz przeciwwskazania do stosowania tych środków.

Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI)

Serotonina jest hormonem i neuroprzekaźnikiem w ośrodkowym układzie nerwowym, czyli mózgu (źródło 4). W ludzkim mózgu obecnych jest ok. 40 milionów komórek neuronowych — większość z nich jest stymulowana mniej lub bardziej pośrednio poprzez serotoninę. Zbyt niski poziom serotoniny w mózgu może skutkować rozdrażnieniem, zaburzeniami snu, uczuciem zmęczenia, a także depresją.

Jak powszechnie wiadomo, mózg nieustannie przetwarza ogromne ilości informacji. Informacje pomiędzy neuronami przesyłane są poprzez tak zwane synapsy – czyli połączenia pomiędzy komórkami nerwowymi. Neuron, z którego pochodzi informacja, uwalnia neuroprzekaźnik (w niektórych przypadkach jest to serotonina) do szczeliny synaptycznej. Następnie obecny w tym obszarze neuroprzekaźnik jest rozpoznany przez receptory na powierzchni komórki odbierającej impuls, która w efekcie tej stymulacji może wysłać dalej impuls nerwowy. W opisanym tutaj z dużym uproszczeniem procesie przekazu informacji wykorzystywane jest około 10 procent neuroprzekaźnika, natomiast pozostałe 90 procent jest wychwytywane do ponownego użycia przez komórkę wysyłającą sygnał. W przypadku, gdy rolę neuroprzekaźnika pełni serotonina, proces ten nazywany jest wychwytem zwrotnym serotoniny.

Depresja może wynikać z braku stymulacji komórek neuronowych, do pobudzenia których niezbędnym neuroprzekaźnikiem jest - między innymi - serotonina.

Jak działają leki SSRI?

Na czym właściwie polega działanie leków antydepresyjnych SSRI? Otóż, aby zwiększyć pobudzenie wspomnianych wyżej komórek neuronowych, selektywne inhibitory wychwyty zwrotnego serotoniny (SSRI) hamują wychwyt zwrotny serotoniny. W wyniku tego wspomniany neuroprzekaźnik pozostaje dłużej wewnątrz szczeliny synaptycznej, przez co może dłużej stymulować odbiorczą komórkę neuronową. W efekcie komórka ta może częściej wysyłać impulsy. Selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny zaliczane są do najczęściej stosowanych środków w leczeniu zaburzeń depresyjnych.

Powszechnie stosowane selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) to citalopram i escitalopram, fluoksetyna, fluwoksamina, paroksetyna, sertralina.

Przeciwwskazania do stosowania i skutki uboczne leków SSRI

Podobnie jak niemalże każdy lek, również Inhibitory wychwytu serotoniny mogą wywoływać mniej lub bardziej uciążliwe działania niepożądane. Aby ograniczyć ryzyko wystąpienia możliwych skutków ubocznych leków SSRI, należy mieć na uwadze przeciwskazania do ich stosowania i ściśle ich przestrzegać. Przede wszystkim nie należy przyjmować leków SSRI, wówczas gdy stosuje się inhibitory MAO lub klomipraminę (preparat należący do grupy trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych). W trakcie kuracji lekami SSRI pod żadnym pozorem nie wolno przyjmować suplementów diety zawierających tryptofan, gdyż może skutkować zbyt wysokim stężeniem serotoniny w mózgu, a zo za tym idzie, doprowadzić do zagrażającego życiu stanu - tak zwany zespół serotoninowy (źródło 5). Podobnie może się skończyć mieszanie leków SSRI z dekstrometorfanem czy sumatryptanem (źródło 6).

Przeciwwskazania do leczenia lekami SSRI obejmują:

• nasilone myśli samobójcze;
• niewydolność nerek;
• niewydolność wątroby;
• depresja z silnymi napadami lęku, niepokoju i bezsenności.

Leki SSRI nie działają od razu

Selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny nie należą do preparatów, które przynoszą pacjentowi natychmiastową ulgę. Leki przeciwdepresyjne przyjmowane w sposób nieregularny, z przerwami lub doraźnie, nie mają działania terapeutycznego lub to działanie mogą utracić. Należy je stosować zgodnie z zaleceniami lekarza psychiatry (źródło 7).

Zazwyczaj pierwszych rezultatów kuracji lekami SSRI należy spodziewać się po około 2-4 tygodniach przyjmowania przepisanego przez psychiatrę leku. Pełne działanie leku przeważnie rozwija się po około 4 do 8 tygodni przyjmowania danego specyfiku. Dlaczego selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny działają z tak dużym opóźnieniem? Otóż, w ciągu kilku tygodni od rozpoczęcia przyjmowania danego preparatu antydepresyjnego ze wspomnianej grupy leków, liczba receptorów serotoninowych w mózgu (wszystkich typów receptorów) zaniża się, w odpowiedzi na zwiększoną ilość serotoniny w komórkach. Jest to tak zwana “regulacja w dół”. W tym momencie zarówno pozytywne efekty, jak i skutki uboczne leku słabną (źródło 8).

W przypadku stosowania leków antydepresyjnych SSRI lekarz psychiatra jest w stanie wstępnie ocenić skuteczność danego środka pod kątem poprawy samopoczucia pacjenta dopiero po 4-8 tygodniach od momentu rozpoczęcia kuracji. Z reguły jednoznacznie psychiatra stwierdza skuteczność danego preparatu dopiero po 8-10 tygodniach przyjmowania go przez pacjenta, w zależności od tego, czy objawy depresji ustąpiły oraz w jaki stopniu. Tak długi okres oczekiwania na poprawę niestety przyczynia się do tego, że spora ilość chorych na depresję przestaje przyjmować lek, ponieważ przestaje wierzyć w jego docelowy efekt. To jest bardzo poważny błąd, ponieważ jedynie systematyczne stosowanie leków zgodnie z wytycznymi lekarza pozwala zwalczyć chorobę, ale niestety nie odbywa się to natychmiastowo. Z tego powodu psychiatra może postanowić tymczasowo przepisać choremu dodatkowe szybko działające leki - np. środki łagodzące objawy lękowe - w pierwszych tygodniach terapii omawianymi tutaj lekami antydepresyjnymi, na których działanie niestety trzeba długo czekać.

Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) - Możliwe działania niepożądane

Do najpowszechniej występujących działań niepożądanych tej grupy leków zaliczają się zaburzenia ze strony układu pokarmowego – np. słabszy apetyt, nudności, ogólny dyskomfort w obrębie jamy brzusznej. Pacjent może się też skarżyć na gorszą jakość snu lub odwrotnie – na ciągłe uczucie senności. W trakcie przyjmowania leków antydepresyjnych SSRI mogą występować zaburzenia seksualne, takie jak spadek libido. Poza tym, mogą wystąpić następujące działania niepożądane:

• zwiększenie lub zmniejszenie masy ciała;
• zmniejszenie stężenia sodu we krwi;
• zwiększona skłonność do krwawień.

W efekcie stosowania leków antydepresyjnych SSRI wraz z innymi środkami zwiększającymi stężenie serotoniny w mózgu, może dojść do stanu zagrażającego życiu pacjenta – tak zwany zespół serotoninowy, który musi być niezwłocznie leczony w szpitalu, a w skrajnych przypadkach prowadzi do śpiączki (źródło 9). Dlatego też tak ogromne znaczenie ma przestrzeganie zaleceń lekarskich dotyczących przyjmowania leków.

Inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI)

Podobnie jak wspomniana wcześniej serotonina, noradrenalina (inaczej norepinefryna) jest zarówno hormonem jak i neuroprzekaźnikiem. Jej niedobór w mózgu może prowadzić do zwiększonej wrażliwości na ból, problemów z koncentracją, uczucia braku energii oraz rozwoju stanów depresyjnych (źródło 10).

W porównaniu z grupą SSRI, leki z grupy SNRI cechują się podobnym mechanizmem działania. Ich możliwości zastosowania są jednak nieco szersze, ponieważ hamują one wychwyt zwrotny dwóch neuroprzekaźników jednocześnie - serotoniny i noradrenaliny. Jakie dodatkowe różnice występują pomiędzy tymi dwoma grupami leków przeciwdepresyjnych?

W porównaniu z lekami, których zadaniem jest hamowanie wychwytu zwrotnego jednego neuroprzekaźnika - serotoniny, przyjmuje się, iż preparaty SNRI są lekami o działaniu silniejszym oraz przynoszącymi szybsze rezultaty. Mogą jednak mieć więcej działań niepożądanych. Stąd wielu pacjentów zgłasza pogorszenie samopoczucia po rozpoczęciu przyjmowania zmienionego leku na środek z grupy SNRI (źródło 11).

Leki SNRI - możliwe działania niepożądane i przeciwwskazania

Działania niepożądane wynikające z przyjmowania leków SNRI mogą prowadzić do dolegliwości ze strony układu trawiennego, takich jak zaparcia, nudności i wymioty. Czasami pacjenci zgłaszają zawroty głowy, suchość w jamie ustnej, a także zaburzenia snu. Do rzadziej występujących objawów zalicza się wzmożone pocenie i różnego rodzaju zaburzenia w sferze seksualnej. Zazwyczaj te objawy stają się mniej nasilone po upływie 2 tygodni od rozpoczęcia kuracji, lub z czasem całkowicie ustępują.

Podczas stosowania leków antydepresyjnych z grupy SNRI może nastąpić wzrost ciśnienia tętniczego. W przypadku wystąpienia jakichkolwiek skutków ubocznych należy skonsultować się z lekarzem prowadzącym.

Przeciwwskazania do przyjmowania leków z grupy SRNI obejmują:

• nadwrażliwość na przyjmowany preparat;
• jaskra z wąskim kątem przesączania;
• niestabilna choroba wieńcowa;
• nadużywanie alkoholu;
• jednoczesne przyjmowanie inhibitorów MAO.

Powszechnie stosowane leki przeciwdepresyjne z grupy SNRI to wenlafaksyna, duloksetyna, milnacipram, sibutramina.

Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD)

Leki przeciwdepresyjne z grupy TLPD były stosowane w leczeniu depresji do lat 90. ubiegłego stulecia. Podobnie jak w przypadku wcześniej opisanych grup leków przeciwdepresyjnych, działanie leków z grupy TLDP polega na hamowaniu wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny. Obecnie, ze względu na duże prawdopodobieństwo wystąpienia objawów niepożądanych, po leki TLDP sięga się raczej rzadko. Stosuje się je na ogół w ciężkich postaciach depresji (źródło 12), oraz wówczas, gdy inne grupy leków nie przynoszą spodziewanych rezultatów, a objawy depresji nie ustępują. Do leków z grupy TLDP zalicza się następujące specyfiki: amitryptylina, dezipramina, doksepina, imipramina, klomipramina, nortryptylina.

Odstawianie leków przeciwdepresyjnych

Leki przeciwdepresyjne przyjmuje się długoterminowo. Istnieją pewne sytuacje życiowe, w których czasami warto spróbować odstawić lek. Jednak, odstawianie preparatów stosowanych w leczeniu depresji powinno być w każdym przypadku omówione z lekarzem psychiatrą, ponieważ nagłe zaprzestanie ich przyjmowania może wywołać nieprzyjemne, a nawet zagrażające życiu objawy. W niektórych przypadkach może dojść do poważnego pogorszenia stanu pacjenta i zagrożenia jego życia ze względu na pojawienie się myśli samobójczych.

Poza zagrożeniem życia pacjenta wskutek nawrotu objawów depresji i myśli samobójczych, nagłe przerwanie przyjmowania leków przeciwdepresyjnych może prowadzić do tak zwanego zespołu dyskontynuacji leków przeciwdepresyjnych.

Bibliografia:

1. Wikipedia - Selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny;

2. Medycyna Praktyczna - Grupa ATC: N05BA - Pochodne benzodiazepiny opisy;

3. Medonet - Antydepresanty - rodzaje, wskazania i skutki uboczne. Antydepresanty a alkohol;

4. Wikipedia - Serotonina

5. Poradnik Zdrowie - Zespół serotoninowy: przyczyny, objawy, leczenie;

6. Medonet - SSRI na pomoc w depresji;

7. Centrum Dobrej Terapii - Leczenie depresji – co pacjent powinien wiedzieć o farmakoterapii?

8. EmPATIO - Jak działają tabletki antydepresyjne?

9. Medycyna Praktyczna - Jakie leki stosuje się w depresji?

10. Hello Zdrowie - Noradrenalina – działanie, objawy niedoboru i nadmiaru, lek;

11. Znany Lekarz - Lekarz zmienił mi leki z SSRI na SNRI. Jaka jest między nimi różnica?

12. Leki Poradnik - Jak działają leki na depresję? Przegląd leków przeciwdepresyjnych na receptę.