Nerwica natręctw - objawy, przyczyny i metody leczenia

Nerwica natręctw to choroba psychiczna, która widnieje w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 pod kodem F42 (zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne). Zespół natręctw należy do najczęstszych zaburzeń natury psychicznej. Zgodnie ze statystykami - dolegliwość ta dotyka najczęściej osób zamieszkujących duże miasta i występuje podobnie często u obu płci. Choć szacuje się, iż na ten rodzaj nerwicy cierpi obecnie około 2 proc. społeczeństwa, w przypadku niektórych grup zawodowych zachorowalność na nerwicę (w tym również natręctw) jest o wiele wyższa. Pozostając przy statystykach i liczbach warto dodać, że pojedyncze objawy nerwicy natręctw pojawiają się u około 90 proc. ludzi, co jednak nie oznacza, że te osoby cierpią na omawianą tutaj chorobę.

Na czym generalnie polega nerwica natręctw? Na co sama nazwa tej choroby wskazuje, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne to dolegliwość polegająca na powtarzającym się występowaniu natrętnych myśli (obsesji) i przymusowych czynności (kompulsji). Omawiana tutaj dolegliwość psychiczna charakteryzuje się występowanie u chorych określonych działań, do których są oni skłaniani natrętnymi myślami i lękiem przed tym, co się może stać, jeśli czynności te nie zostaną prawidłowo wykonane. Osoba chora na nerwicę natręctw zdaje sobie sprawę z tego, że natrętne myśli, a także wynikająca z nich potrzeba wykonywania określonych czynności są nielogiczne (źródło 1), ale pomimo tego nie potrafi się powstrzymać od robienia rzeczy, do których czuje przymus.

Objawy nerwicy natręctw

Natrętne myśli, przymusowe czynności i ciągłe odczuwanie lęku to podstawowe objawy nerwicy natręctw, dlatego choroba ta fachowo określana jest jako zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnymi. Osoba chorująca na zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne miewa natrętne myśli, które zakłócają jej wewnętrzny spokój, zmuszając do wykonywania powtarzających się czynności, których celem jest rozładowanie negatywnych emocji. W przypadku tej choroby bywa też tak, że konkretny gest czy wypowiedzenie "magicznego" słowa ma zapobiegać spełnieniu się niepożądanych okoliczności, których chory najbardziej się obawia (źródło 2).

Oprócz wymienionych wcześniej podstawowych objawów nerwicy natręctw, choroba ta może manifestować się na rozmaite sposoby, powodując w każdym poszczególnym przypadku nieco inne objawy. Dlaczego tak się dzieje? Otóż, kreatywność ludzkiego umysłu sprawia, iż każdy człowiek z tego rodzaju nerwicą kreuje sobie swoje własne przekonania i rytuały, a celem tych ostatnich jest rozładowanie napięcia emocjonalnego (źródło 3).

Nerwicę natręctw charakteryzują nawracające myśli i wykonywane w ich efekcie czynności, przez co nieleczone zaburzenia nerwicy natręctw z czasem potrafią dosłownie wykończyć chorego. Chory nie jest w stanie swobodnie i normalnie funkcjonować. Dręczą go natrętne myśli i konieczność wykonywania określonych czynności. Osoba z nerwicą natręctw, choć zdaje sobie sprawę z nierealności swoich obsesyjnych myśli, może odczuwać niekontrolowaną potrzebę układania swoich rzeczy w określony sposób, ciągłego powtarzania rytualnych zdań czy słów, czy też liczenia. Czasami chory odczuwa potrzebę wielokrotnego sprawdzania jednej rzeczy, np. tego, czy żelazko na pewno nie jest podłączone do prądu, albo czy lampka nocna na pewno jest wyłączona. Podobnie, chory na nerwicę natręctw jest w stanie nieskończoną ilość razy upewniać się, czy wszystkie okna i drzwi w domu są "dobrze" pozamykane, skupiając się przy tym obsesyjnie na klamkach i wielokrotnie pociągając za nie, a czasami dodatkowo licząc ilość pociągnięć.

W przebiegu nerwicy natręctw, myśli natrętne prowadzą do kompulsywnych działań. W obliczu obsesyjnych myśli, chory czasami nie widzi innego wyjścia, niż zastępowanie ich liczeniem, "mantrami", modlitwami.

Chory na nerwicę natręctw może mieć obsesję na punkcie własnego zdrowia i chorób oraz odczuwać nieustanny lęk odnośnie możliwości wystąpienia u niego jakiejś ciężkiej, być może nieuleczalnej, choroby fizycznej.

Do typowych objawów nerwicy natręctw zalicza się przykładowo następujące zachowania:

• obsesyjne myśli dotyczące zdrowia, zarówno własnego, jak i rodziny;
• przymus liczenia w myślach, albo na głos;
• przymus powtarzania w kółko tych samych zdań, w myślach lub na głos;
• niekontrolowana potrzeba wielokrotnego sprawdzania, czy zamknęło się drzwi, okna, gas lub czy światło zostało wyłączone - np. przed wyjściem z domu, lub pójściem spać;
• zaburzenia snu wynikające z natrętnych myśli;
• odczuwanie przymusu wielokrotnego wykonywania niektórych czynności (np. zamknięcie drzwi wejściowych na klucz), aż do chwili, w której chory uzna, że daną czynność wykonał prawidłowo;
• przymus nagminnego mycia rąk, nierzadko ze skutkami ubocznymi, takimi jak zmiany skórne na dłoniach;
• przymus porządku, czystości i konieczność zachowania symetrii (np. konieczność układania niektórych domowych przedmiotów w określony sposób);
• konieczność gromadzenia przedmiotów i niemożność pozbycia się rzeczy, które są w rzeczywistości zupełnie bezużyteczne.

Do często spotykanych czynności natrętnych - czyli tak zwanych kompulsji - zaliczamy (źródło 4):

• uporczywe sprawdzanie (np. czy drzwi zostały "dobrze" zamknięte, czy kurki gazu przy kuchence są zakręcone, czy określone czynności zostały wykonane w należyty, zaplanowany przez chorego sposób itp.);
• czyszczenie i porządkowanie, bardzo częste mycie rąk lub innych okolic ciała, układanie przedmiotów i ustawianie mebli w określony sposób;
• uporczywe przeliczanie niektórych przedmiotów;
• manipulacje myślowe odnoszące się do własnego ciała i sposobu poruszania się Dla przykładu - natrętne dotykanie określonych części ciała (np. szyja), skubanie lub obgryzanie paznokci, wyrywanie sobie włosów, stawianie wyznaczonej sobie wcześniej liczby kroków w danym kierunku, odczuwanie konieczności omijania spoiw płyt chodnikowych.

Powyżej wymienione objawy, wraz z nieustannie obecnym w życiu chorego lękiem, zamieniają jego codzienną egzystencję w prawdziwe cierpienie. Wyjście z domu, zamiast zająć kilkadziesiąt sekund, może być godzinnym (a nawet dłuższym) rytuałem, polegającym na sprawdzaniu wszystkiego, co tylko przyjdzie choremu na myśl (światło, gaz, okna, zamki, sposób ułożenia niektórych przedmiotów itp.).

W przypadku nerwicy natręctw, u około połowy pacjentów pierwsze objawy zaburzenia pojawiają się w okresie dzieciństwa, dorastania lub wczesnej dorosłości. Niekiedy pierwsze objawy nerwicy natręctw występują już w wieku 7-12 lat. W U około 75 proc. dorosłych pacjentów pierwsze objawy zaburzenia obsesyjno-kompulsywnego pojawiły się przed 15 rokiem życia.

Dlaczego chory zdający sobie sprawę z tego, że to co robi jest nielogiczne, nie przerywa kompulsywnych czynności? Otóż, problem tkwi w tym, że przy natrętnych myślach poziom odczuwanego lęku jest tak wysoki, a rozładowanie poprzez kompulsje tak szybkie, że w danej chwili chory nie widzi innego rozwiązania problemu.

Rodzaje nerwicy natręctw

W zależności od przeważającego rodzaju objawów (kompulsje, obsesje) wyróżniamy kilka rodzajów zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych (źródło 5):

• zaburzenie, w których odnotowuje się przewagę myśli natrętnych. Ta odmiana nerwicy natręctw, zazwyczaj wiąże się myślami i czynnościami dotyczącymi czystości (porządkowanie, sprzątanie, mycie rąk). Podłożem jest tutaj lęk, a głównie silna obawa, że groźna okoliczność się spełni, jeśli dana rytualna czynność nie zostanie „prawidłowo” wykonana. W tym rodzaju zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, wykonywanie działań rytualnych nierzadko zajmuje choremu wiele godzin dziennie i powoduje ogromne niezdecydowanie i spowolnienie, czasami przyczyniając się w pewnym stopniu do wyczerpania psychicznego i fizycznego;
• zaburzenie z przewagą myśli albo ruminancji myślowych natrętnych, mogących przyjmować postać wyobrażeń, myśli lub też impulsów do działania. Choć ich treść może być różna, zawsze jest ona dla chorego przykra i dręcząca. W przypadku tego rodzaju zaburzeń, chory często nie jest w stanie podjąć nawet najprostszych decyzji w życiu codziennym;
• zaburzenie, w którym kompulsje i obsesje występują w takim samym nasileniu.

Nerwica natręctw myślowych to często wykańczająca choroba psychiczna

W przypadku nerwicy natręctw, chory dręczony jest obsesyjnymi myślami. Nie bez powodu, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne zwane są potocznie nerwicą natręctw myślowych. Wszystko zaczyna się bowiem od pojawiania się natrętnych myśli, których skutkiem są kompulsywne i nieracjonalne (nawet z punktu widzenia chorego) czynności. Dlaczego chory nie może przestać robić tego, do czego skłaniają go natrętne myśli? Otóż dlatego, że kieruje nim silny lęk przed tym, co może się wydarzyć, jeśli nie wykona on określonych czynności, które czasami zamieniają się w długie i niezwykle męczące rytuały.

Wykonywanie natrętnych czynności przynosi choremu chwilową ulgę, do momentu pojawiania się w jego głowie kolejnych uporczywych myśli, które znów skłaniają chorego do następnych natrętnych działań. I tak w kółko! Myśli natrętne nie dają choremu spokoju, przez co odczuwa on irytację, frustrację, a często też agresję, którą czasami kieruje w swoją własną stronę. Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne do wykańczająca choroba psychiczna, którą należałoby niezwłocznie rozpoznawać i leczyć.

Przyczyny nerwicy natręctw

Jakie okoliczności przyczyniają się z reguły do występowania nerwicy natręctw? Choć jak dotąd nie udało się jednoznacznie sprecyzować konkretnych przyczyn nerwicy natręctw, badacze przypuszczają, iż za rozwój tej choroby mogą odpowiadać zaburzenia w funkcjonowaniu niektórych obszarów naszego mózgu, rozregulowana produkcja niektórych neuroprzekaźników, jak również zaburzenia natury psychologicznej (źródło 6).

Choć przyczyny nerwicy natręctw mogą być bardzo różne, podstawę zaburzeń nerwicowych stanowi odczuwanie lęku. Nerwica natręctw uchodzi obecnie za chorobę cywilizacyjną. Przypuszcza się bowiem, iż jej przyczyną może być stres wynikający z coraz to szybszego tempa życia (źródło 7). Również nieustannie rosnącą liczbą obowiązków nakładanych na nas, zarówno w życiu prywatnym, jak i zawodowym, może przyczyniać się na wystąpienia i stopniowego rozwoju choroby.

W rozwoju nerwicy natręctw niezwykle istotną rolę pełni samoocena. Jak się bowiem okazuje, ryzyko wystąpienia nerwicy natręctw może być wyższe u osób z niską samooceną (źródło 8), przez co do możliwych przyczyn choroby zaliczany jest również niski status społeczny, w związku z którym, niektóre osoby mają mocne wrażenie bycia gorszym od lepiej usytułowanych finansowo ludzi. Odkryto również, iż nerwica natręctw ma znacznie większą możliwość wystąpienia i rozwoju u osób dążących do perfekcjonizmu, a także u ludzi o wielkich ambicjach i aspiracjach życiowych.

Nerwica natręctw u dzieci

Nerwica natręctw to choroba dotycząca również dzieci, a w niektórych przypadkach pierwsze objawy zaburzenia pojawiają się w wieku zaledwie 7 lat. Na nerwicę natręctw mogą cierpieć również dzieci w wieku przedszkolnym, jednak objawy tej choroby mogą u nich wyglądać nieco inaczej, niż u starszych dzieci i u osób dorosłych. W maluchów występują zwykle jedynie natrętne zachowania, które mogą przybierać rozmaite formy. Warto tutaj przytoczyć przykładowy przypadek dziecka, które odczuwało potrzebę gaszenia światła 4 razy pod rząd. Dziewczynka żywiła przekonanie, że jeśli tego nie zrobi, to coś niedobrego przydarzy się jej rodzicom (źródło 9). W niektórych okolicznościach nerwica natręctw u dziecka nie tylko zakłóca spokój rodziców, ale przede wszystkim dezorganizuje życie malucha, przez co nie chce on wychodzić z domu, czy też spędza na wykonywaniu danej czynności bardzo dużo czasu.

Jak reagować na "natręctwa" u dzieci?

W wieku dziecięcym pewne zachowania dają maluchom poczucie bezpieczeństwa. Dla prostego przykładu, niektóre dzieci lubią zaczynać zakładanie butów, czy też skarpetek, zawsze od konkretnej kończyny - co nie koniecznie musi oznaczać, że cierpią na jakiekolwiek zaburzenia psychiczne. Są też takie maluchy, które po chodnikach lubią poruszać się na swój sposób, bądź odprawiają swoje codzienne rytuały przed zaśnięciem. Czy to powód do zmartwień? Na ogół takie zachowania nie oznaczają nerwicy natręctw. Dzieci potrzebują porządku, by czuć się bezpiecznie. Lubią, gdy wszystko wokół nich toczy się ustalonym z góry i dobrze znanym im torem. Jeśli to, co dziecko robi aby zyskać swój wewnętrzny spokój, jest dla niego bezpieczne, to na ogół nie powinno się na takie zachowania zbytnio reagować (źródło 10).

Diagnoza nerwicy natręctw

Rozpoznanie nerwicy natręctw jest krokiem poprzedzającym leczenie zaburzeń. Jeśli podejrzewasz u siebie zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, to koniecznie udaj się do psychiatry i porozmawiaj z nim o swoich objawach. Wiele osób obawia się lekarza tej specjalizacji, ale jest to zupełnie bezpodstawne. Choroba psychiczna nie powinna być powodem do wstydu. Może dotknąć każdego, niezależnie od jego woli i starań! Ze względu na panujące w niektórych środowiskach mity i fałszywe przekonania o tej dziedzinie medycyny, wiele osób z poważnymi dolegliwościami psychicznymi rezygnuje z porady lekarskiej co może prowadzić do nawarstwiania się nie tylko objawów, ale także kolejnych chorób!

Leczenie nerwicy natręctw

Choć często leczenie nerwicy natręctw to niełatwy i długotrwały proces, który może trwać miesiącami, a czasami latami, rozpoczęcie terapii umożliwia znacznie złagodzenie objawów choroby. Jak leczyć nerwicę natręctw? Otóż, najlepsze efekty przynosi połączenie farmakoterapii z psychoterapią.

Zaburzenia nerwicy natręctw sprawiają choremu cierpienie, zarówno psychiczne, jak i fizyczne. Samodzielna walka z obsesjami i kompulsjami może okazać się nieskuteczna, a z czasem reakcje lękowe mogą przenieść się również na inne płaszczyzny życia chorego (źródło 11). Dlatego, w każdym przypadku nerwica natręctw wymaga specjalistycznego leczenia - u psychiatry / psychologa.

Leczenie psychiatryczne zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych okazuje się niezbędne w przypadku ciężkiej postaci choroby. Polega na przyjmowaniu niektórych leków, głownie takich jak inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI). Należą do nich przede wszystkim specyfiki, takie jak citalopram i escitalopram, sertralina, fluwoksamina, paroksetyna (źródło 12). Ponieważ nerwicy natręctw mogą towarzyszyć depresja, nerwica lękowa, bezsenność i niezwykle dziwaczne myśli, w farmakologicznym leczeniu zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych sięga się również po leki o innych mechanizmach działania – np. powszechnie stosowane w schizofrenii neuroleptyki. Rzadko następuje całkowite ozdrowienie ze 100 proc. ustąpieniem objawów choroby, a leczenie psychofarmakologiczne powinno być na ogół kontynuowane przez 2 lata od momentu uzyskania poprawy, do której zazwyczaj dochodzi w ciągu kilku miesięcy od rozpoczęcia farmakoterapii.

Co przypadku nerwicy natręctw dla chorego może zrobić psychoterapeuta? Otóż, tutaj w leczeniu tej choroby zazwyczaj stosuje się terapię poznawczo-behawioralną (znana jest ona również jako terapia kognitywno-behawioralna). Terapia poznawczo-behawioralna została opracowana w latach 60. ubiegłego stulecia przez amerykańskiego psychiatrę Aarona Becka (źródło 13). Podstawą tej formy terapii jest założenie, że człowiek pod wpływem emocji utrwala pewne konkretne zachowania w poszczególnych sytuacjach. Terapia behawioralna jest potrzebna wówczas, gdy nabyte i głęboko zakorzenione zachowania, czy przekonania, nie są obiektywne i bywają niewłaściwe, prowadząc do niepotrzebnego cierpienia (źródło 14). Ujmując to w bardzo uproszczony sposób, ten rodzaj psychoterapii dąży do zamiany wyuczonych sposobów reagowania chorego (myślenia, zachowania) na różne bodźce i okoliczności na takie, które pozwolą mu sprawniej funkcjonować i zminimalizują jego cierpienia.

Nieleczona nerwica natręctw

Ciągnące się miesiącami, czy też latami, odczuwanie przymusu nieustannego wykonywania określonych czynności może skutkować całkowitą izolacją chorego od otoczenia, a nawet prowadzić do autoagresji i uszkodzeń własnego ciała.

Wiele osób chorych na zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne zastanawia się jak długo może trwać ich dolegliwość. Otóż, w przypadku nieleczonej nerwicy natręctw, jej objawy mogą występować latami, wprawdzie ze zmiennym nasileniem, jednak nawracając cyklicznie. Nieleczona nerwica natręctw przyczynia się do coraz to większego cierpienia chorego i może z czasem prowadzić do rozwoju zaburzeń lękowych, a także depresji.

Nerwica natręctw wymaga leczenia po kontrolą specjalisty - psychologa lub psychiatry. Nieleczona, ciągnąca się latami nerwica i występujące w chorobie lęk i stres, wywołujące nadmierne pobudzenie i rozdrażnienie, zarówno umysłu, jak i ciała, z czasem mogą przyczyniać się do występowania przewlekłego bólu głowy i mięśni, zaburzeń pracy serca, problemów ze snem, lub dolegliwości po stronie układu pokarmowego, ale niestety nie tylko.

Skłonności samobójcze często pojawiają się w przypadku obniżonego nastroju i zamartwiania. Nerwica natręctw, szczególnie gdy nieleczona, lub leczona nieskutecznie, może prowadzić do prób samobójczych, bowiem nieustanne odczuwanie lęku to objaw istotnie zwiększający ryzyko zachowań samobójczych, zarówno u osób młodszych, jak i starszych (źródło 15).

Bibliografia:

1. Czytelnia Zdrowia - Nerwica Natręctw - Objawy, przyczyny i leczenie. Czy można ją wyleczyć?

2. Medonet - Nerwica natręctw - natrętne myśli, przyczyny, objawy, rozpoznanie. Jak leczyć nerwicę natręctw?

3. Co tam? - Nerwica natręctw – Przyczyny, objawy, leczenie;

4. Wikipedia - Kompulsje;

5. Wapteka - Nerwica natręctw i zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne. Czym są? Objawy, leczenie i rozpoznanie. Kiedy udać się do lekarza?

6. DOZ - Nerwica natręctw myślowych – leczenie, objawy i przyczyny;

7. Gabinet Psychoterapii Prof. D. Kurpas - Nerwica natręctw (OCD): jak rozpoznać i jak leczyć?

8. ABC Zdrowie - Nerwica natręctw - rodzaje, przyczyny, objawy, leczenie;

9. Medicover - Nerwica natręctw;

10. M jak mama - Jak reagować na natręctwa u dzieci? Czy to już nerwica natręctw?

11. Razem - Nerwica natręctw myślowych - Jak pokonać niechciane myśli?

12. D. Buczyńska - Leczenie zespołu natręctw;

13. Wikipedia - Aaron T. Beck;

14. Poradnik Zdrowie - Terapia poznawczo-behawioralna: na czym polega i jak przebiega leczenie tą metodą?

15. Stowarzyszenie Animo - Nerwica lękowa a samobójstwo.