Hipochondria - Przyczyny, objawy, leczenie

W niedalekiej przeszłości hipochondria zaliczana była do tak zwanych nerwic. Obecnie, zgodnie z nomenklaturą fachową, hipochondria do choroba psychiczna należąca do grupy zaburzeń lękowych. Osoba cierpiąca na hipochondrię jest przewlekle i uporczywie przekonana o byciu fizycznie chorą, choć w rzeczywistości może nie być dotknięta jakąkolwiek chorobą somatyczną. W przypadku hipochondrii, choremu, który nadmiernie martwi się o stan własnego zdrowia, może wydawać się, że niektóre mechanizmy fizjologiczne, takie jak pocenie się, czy nieco szybsze lub wolniejsze tętno, mogą być objawami poważnej choroby somatycznej. Swoją uwagę pod kątem wyszukiwania nieistniejących dolegliwości, chory skupia zazwyczaj na jednym lub dwóch "ulubionych" narządach albo układach ciała. Hipochondria często występuje w depresji, a czasami towarzyszy jej świadome odczuwanie lęku (źródło 1).

W Kryteriach Diagnostycznych Zaburzeń Psychicznych (DSM-5) hipochondrię opisano jako zaburzenie z lękiem przed chorobą. Osoba cierpiąca na to zaburzenie nadmiernie przejmuje się tym, że jest chora, a objawy psychiczne trwają przez co najmniej 6 miesięcy. W DSM-5 opisany został dodatkowy rodzaj zaburzenia hipochondrycznego, w którym, oprócz typowych symptomów psychicznych, występują objawy somatyczne (źródło 2).

Dokładnie trudno jest oszacować ile osób cierpi w Polsce na hipochondrię, ponieważ - ze względu na postawę przeciętnego hipochondryka - który zazwyczaj sprzeciwia się skierowaniu do lekarza psychiatry - zdiagnozowanie tej dolegliwości bywa bardzo trudne. Hipochondrycy to pacjenci niezwykle kłopotliwi, a dla systemu NFZ – bardzo kosztowni. Domagają się regularnych i coraz to bardziej inwazyjnych badań diagnostycznych, jak również ciągłych konsultacji u specjalistów.

Objawy hipochondrii

Jak objawia się hipochondria? Choć objawy choroby mogą przybierać różną formę, poniżej wymieniamy niektóre z najbardziej typowych symptomów hipochondrii (źródło 3).

Lęk w obliczu naturalnych mechanizmów organizmu - Hipochondryka mogą przerażać naturalne mechanizmy organizmu, takie jak bicie serca, wypróżnianie się, pocenie się, kichanie. Dla prostego przykładu, osoba chora na hipochondrię może być przekonana, że jej serce pracuje w niewłaściwy sposób i że może to być związane z poważną dolegliwością tego narządu. Podobnie, hipochondryk może uznać, że jego stolec ma dziwny wygląd i wynika to z ciężkiej choroby układu pokarmowego.

Lęk wywołany lekkimi zmianami w organizmie - Hipochondryk przeważnie zaczyna się bać, gdy tylko pojawia się u niego katar, kaszel, lub gdy bolą go węzły chłonne. Wówczas jest on mocno przekonany, że coś bardzo poważnego dzieje się z jego zdrowiem. Nawet najdrobniejsze dolegliwości somatyczne stanowią dla hipochondryka źródło lęku i zamartwiania się o własne zdrowie, ponieważ chory interpretuje je w błędny sposób i uznaje za objawy ciężkiej choroby.

Rozmawianie o chorobach - Osoby dotknięte hipochondrią chętnie i często rozmawiają na temat różnych chorób i skarzą się na dokuczające im dolegliwości fizyczne. Hipochondrycy uwielbiają rozmawiać o własnym zdrowiu, narzekając na jego kiepski stan. Choroby, wizyty u lekarzy i przyjmowane już leki, lub preparaty, na które chory bardzo chciał by uzyskać receptę, stanowią ulubione tematy rozmów hipochondryków.

Szukanie u siebie objawów "ulubionych" chorób - Hipochondryk może sobie upatrzyć jakąś chorobę, taką np. gruźlica, żółtaczka, czy kiła i uporczywie doszukiwać się u siebie jej objawów.

Regularne sprawdzanie stanu zdrowia - Hipochondryk regularnie sprawdza kondycję zdrowotną własnego ciała. Przykładami mogą być tutaj niezwykle częste mierzenie ciśnienia krwi, oglądanie sobie gardła przed lustrem, macanie węzłów chłonnych w okolicach szyi, przyglądanie się własnym stolcom w celu sprawdzenia, czy przypadkiem coś nie odbiega w nich od normy.

Częste, nadmierne i zupełnie niepotrzebne wizyty u lekarza - Do typowych objawów hipochondrii zaliczane są nadmierne wizyty u lekarza. Hipochondryka skłaniają do tego nawet błahostki, takie jak lekki katar, drobne skaleczenie, czy też nagła potrzeba zadania lekarzowi "ważnych" pytań.

Niedowierzanie lekarzom i wynikom badań - Hipochondryk może nie uwierzyć lekarzowi, który nie potwierdzi jego obaw i nie rozpozna u niego wyimaginowanej poważnej choroby somatycznej. Chory może wówczas odczuwać konieczność wybrania się do kolejnych lekarzy, aż trafi na takiego, który "go zrozumie" i przyzna mu racje. Podobnie może być z negatywnymi wynikami badań, które nie potwierdzają obaw hipochondryka. Chory na hipochondrię będzie w kółko poddawał się tym samym badaniom.

Szukanie objawów choroby w Internecie - Hipochondryk może podejrzewać u siebie poważną przyczynę dolegliwości i poświęcać mnóstwo czasu na szukaniu objawów choroby w Internecie (źródło 4), co będzie dodatkowo podsycać jego wyobrażenia i nasilać dręczący go lęk. Chory często znajduje w sieci objawy swoich wyimaginowanych chorób i dokonuje autodiagnozy. Natrafiając przy tym na opisy innych chorób, również częściowo zaczyna się na nich skupiać.

Typy hipochondryka

Wyróżnia się dwa typy osób cierpiących na hipochondrię, w zależności od tego, w jaki sposób reagują na obawę i lęk o własne zdrowie (źródło 5):

• hipochondryk poszukujący pomocy lekarskiej - bardzo często wybiera się do lekarzy różnych specjalizacji i chętnie poddaje się przeróżnym badaniom diagnostycznym, co na jakiś czas obniża poziom jego lęku. Ten typ hipochondryka nieustannie domaga się konsultacji lekarskich i badań, ponieważ podejrzewa u siebie poważną przyczynę dolegliwości.
• hipochondryk unikający lekarzy — szerokim łukiem omija lekarzy i unika badań. Ten typ chorego na hipochondrię boi się konfrontacji ze specjalistą, ponieważ jest pewien, że ten potwierdzi jego obawy i rozpozna poważną chorobę, o której hipochondryk jest przekonany.

Przyczyny hipochondrii

Jak wspomniano wcześniej, hipochondria jest zaburzeniem lękowym. Oznacza to, że chorobę i jej objawy napędzane są przez lęk.

Osobowość lękowa osób cierpiących na hipochondrię kształtuje się już w okresie dzieciństwa, a następnie silnie odbija się na każdej płaszczyźnie życia dorosłego chorego (źródło 6).

Choć jak dotąd badaczom nie udało się ustalić konkretnych przyczyn hipochondrii, to podejrzewa się, że choroba może być efektem odwrócenia zainteresowania od świata zewnętrznego i skierowania go na własną osobę (źródło 7). Rola ciężko chorego człowieka, jaką chory decyduje się podświadomie odgrywać, może stanowić swego rodzaju obronę psychologiczną przed życiowymi niepowodzeniami, a także przyczyniać się do większego zainteresowania i troskliwości ze strony bliskich. W rzeczywistości, w niektórych przypadkach hipochondria może wynikać z zamiaru zwrócenia na siebie uwagi, a zazwyczaj ma to miejsce gdy hipochondryk czuje się niedoceniany lub samotny (źródło 8).

Nerwica hipochondryczna może być spowodowana ciężkim stresem w dzieciństwie, tragicznymi wydarzeniami w życiu dorosłym, brakiem spełnienia potrzeb emocjonalnych chorego, nadmierną opiekuńczością ze strony rodziców, a także współistnieniem zaburzeń lękowych uogólnionych - tak zwana nerwica lękowa.

Leczenie hipochondrii

Choć w niektórych przypadkach zaburzenia hipochondryczne wymagają farmakoterapii, preferowaną z reguły metodą leczenia hipochondrii jest psychoterapia behawioralno-poznawcza (źródło 9), której celem jest wyuczenie u pacjenta nowych sposobów reagowania na różnego rodzaju bodźce.

Czy wykluczenie choroby somatycznej może stanowić podstawę do leczenia hipochondrii? Otóż, nie jest to takie proste. Przed rozpoczęciem leczenia hipochondrii, choroba powinna być rozpoznana przez specjalistę, przy czym konieczna jest współpraca lekarzy chorób wewnętrznych z psychiatrą. Z tego powodu zdiagnozowanie hipochondrii nie jest łatwym zadaniem (źródło 10), a wielu hipochondryków nigdy nie otrzymuje takiej diagnozy.

W leczeniu hipochondrii przez psychologa najważniejsze jest odwrócenie uwagi chorego od dokuczających mu "objawów". W doborze najbardziej odpowiednich metod terapeutycznych może pomóc rozmowa z chorym i zrozumienie podłoża jego cierpień.

Nieleczone zaburzenia hipochondryczne to poważny problem

W Polsce mamy sporą ilość osób cierpiących na hipochondrię. Znaczna większość tych osób niestety nie ma pojęcia o własnej chorobie, przez co oczywiście jej nie leczy. Nieleczona hipochondria z czasem może prowadzić do przykrych konsekwencji.

Nieleczone zaburzenia hipochondryczne mogą skutkować pojawieniem się innych dolegliwości zdrowotnych i znacznie pogorszyć stan zdrowia pacjenta. Nie zawsze bezpośrednio, ale czasami np. w efekcie regularnego poddawania się różnego rodzaju badaniom, takim jak choćby RTG.

Uczucie bycia niezrozumianym i wynikająca z tego samotność mogą prowadzić do rozwoju nadmiernej frustracji u osób cierpiących na hipochondrię, a także do pojawienia się zaburzeń depresyjnych, ze wszelkimi możliwymi konsekwencjami tej ciężkiej choroby.

Hipochondria skutkuje kłopotami w życiu zawodowym, trudnościami w relacjach, często także problemami finansowymi spowodowanymi kosztami kolejnych badań (źródło 11). W niektórych przypadkach hipochondria prowadzi do alkoholizmu.

Bibliografia:

1. Wikipedia - Hipochondria;

2. DOZ - Hipochondria – czym jest i jak sobie z nią radzić?

3. Medonet - Hipochondria - przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie;

4. Hello Zdrowie - Hipochondryk – kim jest? Przyczyny, objawy i leczenie hipochondrii;

5. Medicover - Hipochondria - objawy i leczenie (terapia) lęku o zdrowie;

6. Cefarm Czytelnia Zdrowia - Hipochondria - objawy i leczenie (terapia) lęku o zdrowie;

7. ABC Zdrowie - Hipochondria – przyczyny, objawy, leczenie, kim jest hipochondryk;

8. Onet Zdrowie - Hipochondryk;

9. Hello Zdrowie - Terapia poznawczo-behawioralna, czyli nauka oduczania;

10. Stowarzyszenie Animo - “Chyba jestem chory…” – czyli prawdziwe oblicze hipochondrii;

11. ABC Zdrowie - Cała prawda o hipochondrii.