Czy dzieci naprawdę widzą zmarłych? Od fotografii po puste kąty domu

Dziecięca wyobraźnia czy prawdziwe wspomnienia?

Psychologia rozwojowa podkreśla, że dzieci w wieku od 2 do 6 lat żyją w świecie, w którym granica między rzeczywistością a fantazją jest płynna. Jean Piaget określił ten okres mianem stadium przedoperacyjnego, charakteryzującego się intensywną symboliką i skłonnością do tworzenia narracji. Dziecko może więc „wymyślać” postacie, które w rzeczywistości nie istnieją, i przypisywać im role bliskich osób.

Jednocześnie wiele relacji rodziców wykracza poza pojęcie zwykłej fantazji. Przykłady, w których kilkuletnie dziecko rozpoznaje na zdjęciu zmarłego przodka, lub widzi go w rzekomo pustej przestrzeni, mimo że nigdy nie poznało tej osoby, są dobrze udokumentowane w relacjach rodzinnych i literaturze parapsychologicznej. W 2014 roku w czasopiśmie Journal of Scientific Exploration opisano przypadki dzieci, które wskazywały zmarłych członków rodziny po zapachu perfum czy charakterystycznych przedmiotach.

Dzieci widzące zmarłych w pustej przestrzeni

Wielu rodziców opowiada, że ich dzieci rozmawiają z kimś niewidzialnym lub wskazują puste miejsca w domu, mówiąc, że „tam stoi babcia” albo „to dziadek mnie odwiedził”. Takie zachowania są szczególnie częste między 2. a 6. rokiem życia. Z psychologicznego punktu widzenia można je interpretować jako zabawy z wyimaginowanymi przyjaciółmi, które są normalnym elementem rozwoju dziecka i pozwalają mu radzić sobie z emocjami.

Jednak niektóre relacje są trudniejsze do zignorowania. Dziecko potrafi wskazać osobę zmarłą wiele lat wcześniej i podać szczegóły, o których – według rodziny – nie mogło wiedzieć. 

Ezoteryczne interpretacje sugerują, że małe dzieci są bardziej otwarte na postrzeganie subtelnych sygnałów i mogą widzieć to, co dla dorosłych pozostaje niedostrzegalne. Z kolei psychologia rozwojowa podkreśla, że takie wizje mogą być wynikiem żywej wyobraźni, sposobem na oswojenie lęku przed samotnością lub przetwarzaniem emocji związanych ze stratą w rodzinie.

Dzieci rozpoznające przodków na fotografiach

Jednym z najczęściej powtarzających się motywów w relacjach rodziców jest sytuacja, gdy małe dziecko wskazuje na stare zdjęcie i bez wahania identyfikuje osobę, której nigdy nie miało okazji spotkać. Niekiedy wypowiada imię, innym razem dodaje szczegóły dotyczące wyglądu lub zwyczajów danej osoby. Zaskoczeni dorośli podkreślają, że dziecko nie mogło wcześniej usłyszeć tych informacji, a album ze zdjęciami nie był mu wcześniej pokazywany.

Psychologia rozwojowa tłumaczy takie sytuacje pamięcią pośrednią i siłą sugestii – dziecko mogło podsłuchać rozmowy dorosłych albo zapamiętać urywki historii rodzinnych i połączyć je z widokiem fotografii. Jednak nie brakuje też przypadków trudniejszych do racjonalnego wyjaśnienia, w których dzieci podawały szczegóły zupełnie nieznane otoczeniu. 

Z perspektywy ezoterycznej wskazuje się, że fotografie mogą być swoistymi „nośnikami energii”, pozwalającymi na kontakt ze zmarłymi. Małe dzieci, które jeszcze nie utraciły naturalnej otwartości, mają według tej interpretacji większą zdolność do odbierania takiego przekazu. Dlatego dla jednych to tylko efekt wyobraźni i pamięci, a dla innych – dowód na istnienie subtelnych więzi rodzinnych wykraczających poza granice życia i śmierci.

Parapsychologia i hipoteza kontaktu

Mimo racjonalnych wyjaśnień istnieją relacje, które trudno przypisać tylko pamięci i sugestii. Organizacja Society for Psychical Research zebrała liczne przypadki, w których dzieci przekazywały szczegóły na temat zmarłych krewnych, których nigdy nie mogły znać. Dotyczyło to np. imion, ulubionych zajęć czy okoliczności śmierci.

W parapsychologii funkcjonuje teoria, że małe dzieci – ze względu na niedojrzały jeszcze mózg i brak „filtrów” poznawczych – są bardziej otwarte na sygnały spoza zwykłego doświadczenia. Możliwe, że naturalnie wyczuwają emocjonalny ślad po osobach bliskich rodzinie. Takie hipotezy pozostają jednak w sferze spekulacji, gdyż nie mają naukowego potwierdzenia.

Ezoteryczne interpretacje: dusze i pamięć karmiczna

W tradycjach ezoterycznych mówi się, że dzieci do około siódmego roku życia są szczególnie blisko świata duchowego. W wielu kulturach uważa się, że dopiero wtedy „zamykają się bramy” do kontaktu ze światem zmarłych. Według tej perspektywy, wypowiedzi dzieci to nie fantazja, lecz autentyczne doświadczenia kontaktu z duszami przodków lub fragmentami ich energii.

Inna interpretacja to pamięć karmiczna. Zwolennicy reinkarnacji sugerują, że dziecko może pamiętać poprzednie wcielenia albo przenosić wspomnienia rodzinne zakodowane w nieświadomości zbiorowej. Choć nie ma naukowych dowodów na takie zjawiska, ich obecność w kulturze świadczy o potrzebie tłumaczenia tego fenomenu w duchowym wymiarze.

Udokumentowane przypadki

Zjawisko dzieci rozpoznających zmarłych krewnych na fotografiach pojawia się nie tylko w rodzinnych opowieściach, ale też w literaturze naukowej i archiwach badaczy zajmujących się zjawiskami niezwykłymi. Poniżej przedstawiamy kilka udokumentowanych przykładów.

Przypadek opisany przez Iana Stevensona

W książce Children Who Remember Previous Lives (2001) dr Ian Stevenson opisuje historię 3-letniej dziewczynki z USA, która spontanicznie rozpoznała swojego dziadka na starej fotografii. Mężczyzna zmarł przed jej narodzinami, a mimo to dziecko potrafiło wskazać szczegóły jego codziennych nawyków – ulubione jedzenie, psa, sposób chodzenia – które zostały potwierdzone przez rodzinę.

Archiwa Society for Psychical Research

W materiałach Society for Psychical Research w Londynie znajduje się relacja rodziny z początku XX wieku. Czteroletni chłopiec podczas wizyty u dziadków rozpoznał na portrecie swoją prababkę, zmarłą wiele lat wcześniej. Powiedział wtedy: 

„To pani, która odwiedza mnie w nocy”. 

Rodzina była pewna, że nigdy wcześniej nie pokazywała mu tego obrazu.

Polska tradycja ludowa

Oskar Kolberg, w monumentalnym dziele Lud, zanotował liczne opowieści o dzieciach, które „poznają dusze domowników” i potrafią wskazywać zmarłych na obrazkach i ikonach wiszących w domach. Choć nie jest to źródło psychologiczne w ścisłym sensie, pokazuje, że takie relacje funkcjonowały od dawna w kulturze ludowej.

Badania Bruce’a Greysona

Bruce Greyson z Uniwersytetu Virginia, kontynuator pracy Stevensona, udokumentował przypadki dzieci wspominających spotkania ze zmarłymi krewnymi. W kilku relacjach pojawiały się szczegóły z życia tych osób – informacje, których dziecko nie mogło znać. Publikacje na ten temat ukazywały się m.in. w czasopiśmie Journal of Nervous and Mental Disease.

Współczesna relacja z Polski

W serwisie eDziecko (8 września 2025 r.) opublikowano poruszający list od matki pięciolatka, zatytułowany: „Boję się mojego dziecka, mówi, że widzi zmarłych”: 

„Mój syn ma 5 lat i od jakiegoś czasu mówi rzeczy, które mnie przerażają. Wchodzi do pokoju i mówi, że tam ktoś stoi. Pytam kto, a moje dziecko odpowiada, że to dziadek, który umarł parę lat temu. A potem jeszcze dodał, że widzi też swojego brata, którego poroniłam kilka lat temu.” 
 

Matka zapewniała, że nigdy nie poruszała z dzieckiem tych tematów i zastanawiała się, skąd ono może mieć taką wiedzę. W tekście znalazł się też komentarz psychologa, który tłumaczył zachowanie dziecka jako naturalny etap rozwoju, związany z „myśleniem magicznym” i sposobem radzenia sobie z żałobą – to jednak nie wyklucza osobistego przeżycia czy intuicji u dziecka

Gdzie kończy się psychologia, a zaczyna tajemnica?

Najrozsądniejsze podejście zakłada, że większość przypadków da się wyjaśnić psychologicznie: pamięcią pośrednią, sugestią czy fantazją. Jednak pewna część relacji – zwłaszcza tych dobrze udokumentowanych i spójnych – wciąż pozostaje niewyjaśniona. To one nadają zjawisku aurę tajemnicy i sprawiają, że badacze kultury i zjawisk paranormalnych wciąż się nim interesują.

Podsumowanie

Dlaczego małe dzieci mówią o zmarłych krewnych, których nigdy nie znały? Psychologia wskazuje na wyobraźnię i sugestię, neurobiologia na mechanizmy pamięci, a ezoteryka – na kontakt ze światem duchowym. Każde wyjaśnienie odsłania inny wymiar tego samego zjawiska. Niezależnie od interpretacji, warto traktować takie wypowiedzi dzieci z uwagą, bo być może zawierają w sobie więcej, niż na pierwszy rzut oka się wydaje.

Źródła

• Piaget J., The Language and Thought of the Child, Routledge, 1959.
• Loftus E., Pickrell J., The Formation of False Memories, Psychiatric Annals, 1995.
• Journal of Scientific Exploration, vol. 28, no. 2, 2014.
• Society for Psychical Research, London Archives.
• Stevenson I., Children Who Remember Previous Lives, McFarland, 2001.